خوانش سفالینه‌های سده‌های میانی ایران از منظر سنت‌گرایان و تاریخ‌گرایان

دو گفتمان عمده در زمینه مطالعات هنر اسلامی، رویکردهای تاریخ‌گرایانه و سنت‌گرایانه هستند که گاهی در تعارض با یکدیگر قرار می‌گیرند. گفتمان تاریخ‌گرا آثار هنری را بر مبنای عوامل زمینه‌ای همچون؛ تاریخ، فرهنگ و اجتماع مورد بررسی قرار می‌دهد. از سوی دیگر، جریان سنت‌گرایی با نقد مولفه‌های مدرنیته، اصول زیربنایی خود را بر مفاهیم عرفانی قرار داده و با نگاهی آرمانی، بحث متافیزیک سنتی هنر را در زمینه هنرهای اسلامی مطرح می‌سازد. از آنجا که گفتمان سنت‌گرایی عموماً در مورد مفاهیم کلی صحبت کرده، نمونه‌های زیادی برای تطبیق قابل شناسایی نیستند که اندیشمندان برجستۀ هر دو رویکرد در مورد آنها بحث کرده باشند. بدین منظور، چهار نمونه از کاشی‌ها و ظروف سفالین انتخاب شده تا دیدگاه‌های متمایز صاحب‌نظران دو رویکرد در تحلیل آثار صنایع دستی آشکار شوند. مهم‌ترین سوال این پژوهش، شناسایی تفاوت خوانش‌های دو رویکرد سنت‌گرا و تاریخ‌گرا در مواجهه با آثار سفالین سده‌های میانی ایران و نقد آنها است. این مقاله با بهره‌گیری از مطالعۀ کتابخانه‌ای و به شیوه توصیفی تحلیلی انجام شده است. یافته‌ها نشان می‌دهند که تاریخ‌گرایان با اتکا به مولفه‌های زمان، جغرافیا، فرهنگ و سیاست، تحقیقات بی‌شماری در مورد تک‌نمونه‌های آثار هنری دوره‌های مختلف انجام داده‌اند. نزد آنان خوانش آثار هنری، بر پایه توصیف دقیق اثر و ارائه فرضیات و نتایج طی یک روش‌شناسی مستدل و علمی صورت می‌گیرد. حال آنکه مبانی فکری سنت‌گرایان بر اساس بازگشت به اصل اولیه سنت و احیای آن شکل گرفته‌اند و به همین دلیل، موضوع نوشته‌های آنان بیشتر مفاهیم و کلیاتی در خصوص نمودهای هنر مذهبی و عرفانی هستند که به‌سختی می‌توان این رویکرد را برای تحلیل آثار صنایع دستی به‌کار بست.

The Interpretations of Medieval Persian Ceramics by the Traditionalists and Historians

Two main approaches in studying Islamic art are perennial philosophy and historical perspective, which sometimes are in contradiction with one another. Historical discourse examines works of art based on contextual factors such as history, culture and society. In this approach, the analysis of artistic works is based on an accurate description of the work and the presentation of hypotheses happens through a scientific methodology. On the other hand, the perennial philosophy, by criticizing the fundamentals of modernity, puts its underlying principles on mystical concepts and with an idealistic view, introduces the discussion of traditional metaphysics of art in the field of Islamic arts. This paper through a descriptiveanalytical method compares distinctive readings of these two approaches from seven examples of Islamic tiles and pottery. For this purpose, the opinions of the known thinkers of both approaches regarding the discussed examples have been compared to reveal their different views in the analysis of handicrafts. The most important question of this research is to identify the differences between the readings of these two approaches in studying the Islamic pottery. The data for this study has been gathered through library research. It can be said that the historians of Islamic art, based on the factors of time, geography, culture and politics, have done countless research on the artistic works of different periods. On the other hand, the studies of the followers of the perennial philosophy are mostly based on concepts and generalities about the manifestations of religious art; a method which can hardly be applied for the analysis of handicrafts.