معیارهای گفتمان هنری در نیمه اول و دوم عصر قاجار با تکیه بر ویژگیهای سبک‌شناختیِ دیوارنگاره صف سلام کاخ نگارستان و عمارت نظامیه

دیوارنگاری، از رسانه‌های هنریِ شاخصِ عصر قاجار و عرصه‌ای مهم برای بازنمایی مضامین درباری و سلطنتی به شمار می‌آمده است. در این دوره، شمار زیادی از این آثار در کاخ‌ها و عمارت‌ها وجود داشته که هر چند بخش عمده آنها امروزه از میان رفته‌اند، در منابع مکتوب و تصویری می‌توان وصف آنها را مطالعه یا نگاره‌ای از این آثار را مشاهده کرد. نقاشی‌های دیواری صف سلام فتحعلی‌شاه در کاخ نگارستان و ناصرالدین‌شاه و درباریان او در عمارت نظامیه، در زمره همین آثار تاریخی و یادمانی قرار داشته‌اند.‌ این دو دیوارنگاره، ویژگی‌های منحصر به‌فردی را در حیطه تصویرگری و نمود شاخصه‌های بصریِ هنرِ نیمه اول و دوم قاجار به نمایش گذاشته و هر یک به نوعی، نماینده گفتمان تصویریِ این دو برهه تاریخی به حساب می‌آیند. پرسشی که در اینجا مطرح می‌شود این است که این دو اثر، در راستای بازنمایی چه ویژگی‌های سبک‌شناختیِ منحصری از هنر قاجار هستند؟ و چه معیاری در گفتمان هنری آنها تفاوت ایجاد می‌کند؟ نتایج پژوهش که به شیوه تطبیقی و توصیفی تحلیلی انجام گرفته، مبین آن است که هر دو نقاشی، با هدفِ تجسمِ قدرت مطلقه، اقتدار، جایگاه و منزلت شخص شاه و نمایش کثرت حامیان و تابعان او ترسیم شده‌اند. با این وجود، آنچه دو اثر فوق را از هم متمایز ساخته و هر یک را نماینده گفتمان هنری عصر خود می‌سازد، بُعد معناشناسی و شبیه‌سازی آنها است. این دو حیطه مفهومی، نخست به شکل قالب‌های آرمانی، قراردادی و تثبیت‌شده، و توصیفات قالبی و نمود خواست‌ها، با گرایش به همسانی و یکنواختی (از مقتضیات بُعد معناییِ نظام هنریِ نیمه اول حکومت قاجار)، در دیوارنگاره صف سلام نگارستان و سپس، به‌صورت مولفه‌هایی چون بازنمود عینی، ثبت ظواهر، تفاوت و تمایز، کاستن از خصلت نمادین آرایه‌ها، ظهور هویت‌های مستقل و تقویت عامل تشخص و تفرد پیکرها، در دیوارنگاره صف سلام نظامیه (بُعد شبیه‌سازی هنر در نیمه دوم این دوره) نمود می‌یابند.

Criteria of Artistic Expression in the First and Second Half of Qajar Era with an Emphasis on the Murals of Royal Reception in Negarestan Palace and Nezamiyeh Mansion

Wall painting stands among the prominent art media for displaying royal themes in Qajar era. There were many murals in the palaces and buildings of that period which are now mostly destroyed, however descriptions or pictures of which are available in historical texts to study and observe. The royal (New Year) reception wall painting of Fath Ali Shah in Negarestan palace and that of Naser adDin Shah in Nezamiyeh mansion are two significant cases in this respect. These two wall paintings characterize special visual features which are representative of art language in the first and second half of the Qajar era. Here, there are two main questions to answer: (1) what special stylistic features of Qajar art have been represented in these works? (2) What criteria make the difference in their artistic discourse? The results of this research which is carried out through comparative and descriptiveanalytical method, illustrate that each wall painting conveys a common sense of authority, absolute power and the great personal dignity of the ruler, and each one displays the great number of the monarch rsquo;s subjects and attendants as well. Yet, what distinguishes the two works from each other and at the same makes them the visual representative of their own period art is their ldquo;semantic rdquo; and ldquo;mimetic rdquo; aspects of representation. These two conceptual domains have been first reflected in idealized, conventional, and established formats, and stereotyped descriptions and representations of desires, with a tendency to homogeneity and uniformity (from the requirements of the semantic dimension of the artistic system of the first half of Qajar dynasty) in Negarestan mural, and then in the form of components such as objective representation, differences and distinctions, reducing the symbolic nature of arrays, the emergence of independent identities and strengthening the factor of individuality, and different appearances in Nezamiyeh mural (dimension of art simulation in the second half of this period1).