بررسی مفهوم نجات‌بخشی در نگاره‌های طوفان و کشتی نجات‌بخش

یکی از پرتکرارترین تجلی‌های مضمون جهانی نجات‌بخشی، گزارش رهایی گروهی مشخص از طوفانی نابودگر است. دقت در روایات مختلف این رویداد نشان می‌‌دهد که ضمن حفظ ارکان اصلی روایت؛ یعنی علت وقوع طوفان، نجات‌دهنده، وسیله‌ نجات و نجات‌یافتگان، مصادیق‌ آنها در طول زمان دگرگون شده‌اند. مسئله اصلی این تحقیق، چرایی و چگونگی تطور روایت و تبدیل برخی نقش‌مایه‌ها به نماد در روایات تصویری است. بدین منظور، مشهورترین روایات اساطیری، دینی و پسادینی از این واقعه، به روش توصیفی تحلیلی و با تکیه بر رویکرد استحاله نقش‌مایه‌ها در آیکونولوژی، تحلیل شده‌اند. سوال اصلی پژوهش آن است که سیر تطور مفهوم نجات‌بخشی در نگاره‌های طوفان و کشتی نجات چگونه بوده است و در ادامه، این پرسش مطرح می‌شود که سیر استحاله نقش‌مایه‌ها و تبدیل آنها به نماد در این نگاره‌ها چگونه پدیدار شده است؟ یافته‌های تحقیق نشان می‌دهند که در گذر زمان، دایره نجات‌یافتگان گسترش یافته و مضمون نجات‌بخشی از نجات فردی به نجات جمعی بدل شده است. منجی که در ابتدا مقام خدایی دارد، به مقام انسان مقدس و در نهایت انسان معمولی تنزل می‌یابد. وسیله نجات که کشتی واقعی است، جنبه نمادین گرفته و زبان نگاره‌ها از بیان روایی به بیان نمادین متمایل می‌شود؛ تا جایی که در عصر صفوی و در نگاره کشتی شیعی، عناصری چون کلاه قزلباش صفوی، شمسه، بادبان سرخ کشتی ولایت و حضور پیکره‌هایی از نژادهای مختلف، برای بیان نمادین موضوع برابر نظر هنرمند به‌کار گرفته شده‌اند. در نتیجه، می‌توان با استفاده از نظریه تغییر نقش‌مایه‌ها به نماد در آیکونولوژی، نقش زیست‌جهان هنرمند و تاثیر تاریخ در بیان نمادین مضمون و قرارگیری خاندان صفوی در جایگاه نجات‌بخشان زمانه را بازشناسی نمود.

Scrutinizing Soteriology Concept in Flood and the Ark Images

One of the most repeated epiphanies of global soteriology concept, is the rescue of a specific group from the destructive flood. A close observation of its narration of this event indicates that, while the basis of this narration such as the reason of its occurrence, the rescuer, the means of the rescue and the survivors are the same, some other elements have revolutionized during time. The main concern of this research is why and how has the narrations been evolutionized and some of its motifs have transformed to symbols. To find the answer, the most wellknown mythical, religious and post religious narrations are analyzed based on descriptive analytic method and the motif transubstantiation perspective in iconology. The main question is how these motifs have been transformed to symbols in the narrations of the flood? The findings of the research have shown that, the number of the survivors has expanded and the concept of soteriology has switched from the individual survival to group ones through time. The savior who is a godlike in the beginning becomes a holly individual first and in the end, degrades to a normal human. The means of the rescue which is an ark, gets a symbolic meaning and also the language of the manuscripts changes from narration to symbolization to the point that symbols such as Ghezelbash headpiece, Shamseh, the red sail of the Ark and figures in different races are used to show the symbolic expression of concept based on the artist rsquo;s idea. In conclusion, by the theory of changing the motifs to symbols in iconology, the role of the artists rsquo; world and the impact of history on the symbolic narration of Soteriology concept which led the Safavid dynasty to become the saviors of the time can be recognized.