مطالعه تطبیقی آرای ابوالوفا بوزجانی با ساختار هندسی صفحه آرایی قباله‌های ازدواج در دوره قاجار

قباله‌های ازدواج، جزء اسناد خطی هستند که از زمان قاجار به دو صورت طوماری و دفترچه‌ای، موجود بوده؛ اسنادی که جدا از ارزش تاریخی و هنری، حاوی اطلاعات گران‌بهایی در زمینه سلیقه تصویری دوران قاجار و اصول حاکم بر نگارش و آرایش نوشته‌ها و زیبایی نسخ خطی در این دوران هستند. انواع اسناد طوماری و دفترچه‌ای هر کدام، دارای نظامی منحصر به خویش بوده که مطالعات این مقاله بر روی قباله‌های ازدواج، از نوع طوماری هستند. آرایش این اسناد، از صفحه‌آرایی قرآن‌ها و کتب دوران قاجار، الهام گرفته است. قواعد موجود در تنظیم قباله‌ها در تمام نمونه‌های بررسی‌شده، ثابت نبوده‌اند و جز در مواردی کلی، هر کدام، از آرایشی منحصر به خود برخوردار است. جدول‌کشی و تعیین حدود نوشتار در اکثر موارد، مشابه است، اما تغییراتی در تزئینات سرلوح دیده می‌شوند که در هر قباله برای آن طراحی شده است. مربع سرلوح در بیشتر موارد، با نقوشی نظیر؛ گل و مرغ و شمسه، تزئین می‌شود. تلاش نگارندگان در پژوهش حاضر، پاسخ به این پرسش‌ها است؛ نظام هندسی حاکم بر قباله‌های ازدواج در دوره قاجار، چگونه است؟ هندسه ابوالوفا بوزجانی دانشمند قرن چهارم ه.ق.، در آرایش نسخه‌ها چه تاثیراتی داشته است؟ در انتهای این پژوهش مشخص شده که قواعد هندسه بوزجانی در جدول‌کشی و تزئین مربع سرلوح، در قباله‌های این دوران رعایت می‌شده‌اند. تعیین حدود حواشی به این ترتیب است؛ اندازه سطوح جداول، مضربی از 1/2n کل بوده، حاشیه سمت راست همیشه بزرگ‌تر از حاشیه سمت چپ است. به احتمال قوی، این تقسیم‌بندی، جهت تعیین محل امضای شهود انجام ‌گرفته است. در پژوهش حاضر، سه عقدنامه قاجار، به روش توصیفی تحلیلی مورد بررسی قرار می‌گیرند. در این اسناد، نه مسئله بوزجانی شامل؛ ترسیم هشت‌ضلعی در مربع، ترسیم مربع در مربع با یک ‌دوم مساحت، تقسیم خطوط به قطعات مساوی، ترسیم مربع، ترسیم خط موازی، نقش اسپیرال، دو نیم کردن پاره‌خط، رسم زاویه قائمه و گره چهارلنگه، مورد مطالعه قرار می‌گیرند.

A Comparative Study of Abulvafa Buzjani's Views on the Geometric Structure of Qajar Marriage Certificate

Marriage certificates are classified as linear documents that have been written in both the scroll and booklet forms since Qajar era. These documents apart from their potential value and rich history contain valuable information regarding Qajarera visual tastes and the principles governing writing, the arrangement and beauty of manuscripts. Each of the scroll and booklet types of these documents has their own unique system. This study investigates the scroll type of marriage certificates. The arrangement of these documents is inspired by the Qajar Qurchr('39')an as well as the books of this period. The rules of drawing up the certificates in all examined samples are not fixed, except in general cases, each has its own structure. The layout is similar in most cases, but some changes in the ornamentation of the head are visible which are designed for each certificate. The square of the head is usually decorated with motifs such as flowers, chickens and embroidery. The authors attempted to answer these questions: What is the geometric system governing Qajar marriage certificates? What effect did the geometry principles of Abulvafa Buzjani, the fourth century A.H scientist on designing the manuscripts? The results of this study show that the rules of Buzjani geometry were observed in drawing tables and decorating the square of the head in the marriage certificates of that period of time. Determining the boundaries of the margins is in this way: the size of the table surfaces is a multiple of the whole, and the right margin is always larger than the left margin. Most likely, this classification was done to set the place of witnesseschr('39') signature. The present study investigates three marriage certificates belonging to the Qajar era, by the descriptiveanalytical method. In these documents, nine principles of Buzjanichr('39')s geometry system which include drawing octagonal in square, drawing square in a square with one half area, dividing lines into equal parts, drawing square, drawing parallel lines, drawing spiral, splitting segments, drawing right angle, and quadrilateral knot are investigated.