مطالعه‌ تطبیقی کتیبه‌های کاشی‌کاری نگاره‌های شاهنامه بایسنقری با بناهای قلمرو شرقی تیموریان

دوره ‌تیموری، یکی از درخشان‌ترین ادوار ایران‌زمین در هنرهای مختلف هم‌چون معماری و نگارگری است و شاهنامه بایسنقری به‌عنوان شاهکار مکتب نگارگری هرات که به‌تاریخ 833 هجری قمری در کتابخانه‌ سلطنتی شاهزاده‌ تیموری؛ بایسنقر میرزا تهیه شده، از باشکوه‌ترین آثار به‌جا مانده از این سبک نگارگری است. در 6 نگاره از 22 نگاره‌ این نسخه، بناهای سلطنتی با کارکرد قلعه و کاخ تصویر شده‌اند که در نگاه نخست، تزئینات کاشی‌کاری لاجوردی‌رنگ، نمای بناهای تیموری را در ذهن بینندگان تداعی می‌کند. ترسیم نقش‌مایه‌های گیاهی، هندسی و کتیبه‌ای این بناها با دقت صورت گرفته است. بناهای 5 نگاره، کتیبه‌های کوفی و ثلث دارند. این مقاله در صدد پاسخ‌گویی به این پرسش‌ است که کتیبه‌‌های بناهای نگاره‌های شاهنامه بایسنقری چه ویژگی‌هایی دارند و تا چه حد بر کتیبه‌های بناهای تیموری هم‌زمان منطبق هستند؟ اهداف اصلی پژوهش عبارتند از:مقایسه و تطبیق کتیبه‌های ابنیه نگاره‌های شاهنامه بایسنقری با کتیبه‌های بناهای قلمرو شرقی تیموریان در محدوده‌ زمانی آغاز تشکیل این سلسله در سال 771 هجری قمری تا سال ساخت این نسخه، از لحاظ نوع خط، رنگ، تزئینات و محل قرارگیری.بررسی اهمیت نگاره‌های این نسخه در مطالعات معماری تیموری با استناد به کتیبه‌نگاری آنها.اطلاعات به‌شیوه‌ کتابخانه‌ای، گردآوری و با روش توصیفی تطبیقی و تحلیلی ارائه شده‌اند. نتایج پژوهش نشان می‌دهند که اغلب ویژگی‌های کتیبه‌های نگاره‌های شاهنامه بایسنقری با کتیبه‌های بناهای قلمرو شرقی تیموریان منطبق هستند. با استناد به متن کتیبه‌های ثلث نگاره‌های دیدار زال و رودابه و دیدار گلنار و اردشیر، بناهای تصویر‌شده در نگاره‌ها، از بناهای بایسنقر میرزا الهام گرفته شده‌اند. از آنجایی‌ که بسیاری از بناهای متعلق به این شاهزاده و دیگر فرمانروایان تیموری در آسیای میانه در گذر زمان نابوده شده‌اند، این نگاره‌ها می‌توانند به‌عنوان منبعی قابل‌استناد، در بازسازی ویژگی‌های معماری و تزئیناتی آنها مورد توجه قرار گیرند.

Comparative Study of Tile Work Inscriptions of Baysonqorid Shahnameh Paintings and Buildings of Eastern Territory of Timurids

Timurid period is one of the brightest periods of Iran regarding various arts such as architecture and painting, and Baysonqorid Shahnameh as the masterpiece of Herat painting school that made in royal library of Timurid prince, Baysonqor Mirza in 833 AH, is one of the most magnificent remain opuses of this painting style. In 6 images of 22 images of this manuscript, royal buildings are painted which used as castle and palace that in the first view, the azure tile decorations bring the facade of Timurid buildings to the viewers mind. Drawing plant, geometric and inscription motifs of these buildings were done carefully. 5images buildings have Kufic and Suls inscriptions. This research tries to answer this question that what are the features of building inscriptions of Baysonqorid Shahnameh images? The main aims of this research are comparing building inscriptions of Baysonqorid Shahnameh Images and buildings of eastern territory of Timurids, since the beginning of formation of this dynasty in 771 AH till the year of constructing this manuscript in terms of type script, colour, decorations and location, and also examining the importance of these images in architectural studies of Timurid based on their inscriptions. The reserch informations collected by library method and presented with descriptive_comparative and analytic method. The research results show that most of the features of Baysonqorid Shahnameh inscriptions are consistent with inscriptions of buildings of Timurid eastern territory. Based on the text of Suls inscriptions of the images of Zal and Rudabeh and Golnar and Ardeshir visit, the depicted monuments in the paintings are inspired by the buildings of Baisanqar Mirza. Since many buildings of Prince Baysonqor or other Timurid rulers in Central Asia have been destroyed over time, these images can be considered as a reliable source in the reconstruction of their architectural and decorative features.