مطالعه تطبیقی هنر تذهیب متون مذهبی ارامنه اصفهان با تذهیب‌های قرآنی مکتب اصفهان در دورۀ صفوی

ایرانیان و ارمنیان از گذشته تا امروز در کنار هم زیسته اند و بر زبان، فرهنگ و سنت های هم تاثیر گذاشته اند. در پی مهاجرت گروهی از ارامنه به اصفهان در دورۀ شاه عباس قرن 11 ه.ق. / 17 م. و تاسیس کلیساها در جلفای اصفهان، نسخه هایی از متون مذهبی ارامنه شامل کتاب مقدس ارامنه، اناجیل و کتب دعا در اصفهان نگاشته شد. هم زمانی این جریان با سنت تزیینات قرآن در دوره صفویه در اصفهان و وجود برخی شباهت ها، موضوع این پژوهش را شکل داد. سوالات پژوهش عبارتند از این که؛ وجوه تشابه و تفاوت تذهیب های مکتب اصفهان و ارامنه اصفهان در دوره صفوی کدامند؟ تاثیرات متقابل بین هنر تذهیب ارمنی و تذهیب مکتب اصفهان چگونه بوده است؟ با توجه به ماهیت توصیفی_تحلیلی این پژوهش، به جمع آوری اطلاعات و بررسی آنها از طریق منابع مکتوب و مشاهده آثار پرداخته شده است. در این تحقیق، پس از بررسی نقوش تزیینی نسخ خطی ارمنیان و الگوهای ترکیب بندی آنان، به بررسی اجمالی تذهیب دورۀ صفویه مکتب اصفهان پرداخته شده و با مقایسۀ آثار ارمنیان پیش از مهاجرت به جلفا و پس از آن، تاثیرات متقابل آنها موردتحلیل قرار گرفته است. نتایج تحقیق نشان می دهد که اگر چه تذهیب ارامنۀ جلفا نسبت به تذهیب نسخ ارامنه پیش از مهاجرت، ظرافت بیشتری دارند، ولی نقش مایه های آنها بیشتر ریشه در تذهیب ارامنه و دین مسیحیت دارد تا نقوش اسلامی. به بیان دیگر می توان گفت که نقوش تزیینی اناجیل ارامنه در صورت و جزئیات تصویر، تا حدی از تذهیب مکتب اصفهان متاثر بوده اند، ولی در محتوا و کلیت نقش مایه ها، دنباله روی مکاتب گذشته هنر تذهیب ارمنی می باشند. هم چنین با توجه به خصوصیات شاخص تذهیب های دورۀ صفویه در اصفهان، تاثیرپذیری تذهیب های قرآن ها از ارامنه در این دوره بعید به نظر میرسد.

A Comparative Study of the Illumination of Armenian Religious Texts of Isfahan with Illumination of Isfahan's Quran in the Safavid era

Iranians and Armenians have lived together for a long time and have influenced on the language, culture and traditions of each other. In the wake of an Armenian group migration to Isfahan in Shah Abbas era at century 17th AD/ 11 AH and in consequent of church establishment in Jolfa of Isfahan, some copies of Armenian texts consisted of Gospel (Armenian scripture) and some prayer books have been written in Isfahan. The coincidence of this trend with the tradition of Quran decoration of the Safavid era in Isfahan and the existence of some similarities is the motivation of this research. This study seeks to recognize the similarities and differences between the Armenian gospels illustrated in Jolfa of Isfahan and the Quran illumination of the Safavid era. Considering the descriptiveanalytical nature of this research, the information is collected and reviewed through the written sources and studying the related papers and books. In this research, after reviewing the decorative motifs of Armenians rsquo; old manuscripts and composition patterns of them, an overview of Safavid era illumination have been considered. By comparing Armenians artworks before and after migration to Jolfa, their interaction has been analyzed. According to the carried out investigations and comparisons in the current research, decorative motifs of Jolfa Armenians can be considered a follower of Armenians rsquo; illumination although, illumination of Jolfa Armenians has more delicacy in comparison to the illumination of Armenians' manuscripts before migration. But its motifs have more rooted in Christian religion and Armenians illumination than Islamic motifs. On the other hand, it can be said that decorative motifs of Armenians rsquo; scripture were partially affected by the illumination of Isfahan school regarding the appearance and the details of the image, but the content and the generality of the motifs have followed the old schools of the art of Armenian illumination. Also in regard to indicator rsquo;s properties of Safavid era illuminations in Isfahan, influencing qurans rsquo; illuminations from Armenians in this era seems to be unlikely.