مطالعه تخریبِ لرزه‌ای یک حجره خشتی در ارگ بم و ارایه طرح مرمت آن*

پس از تخریب گسترده ارگ تاریخی بم در زلزله 5 دی 1382، مرمت ارگ براساس یک برنامه عملیاتی ده‌ساله آغاز شد. با‌توجه‌به عدم وجود تجربیات و دانش کافی درباره مرمت و مقاوم‌سازی سازه‌های خشتی- تاریخی در ایران و به‌دلیل ضرورت ارتقای دانش و کسب تجربه مرمت یک ساختار خشتی، مطالعه دلایل تخریب یک حجره خشتی در بازار ارگ دراثر زلزله و ارایه طرح مرمت و مقاوم‌سازی آن، به‌عنوان پروژه‌ای مبنایی انجام شد. هدف اصلی این طرح مرمتی، بازگرداندن وضعیت حجره خشتی به شرایط قبل از زلزله و افزایش مقاومت آن دربرابر زلزله‌های آتی بود. روش پژوهش، توصیفی- تحلیلی و شیوه گردآوری اطلاعات از گونه کتابخانه‌ای و میدانی بود. پس از مطالعه مستندات موجود درباره تاریخ و معماری ارگ بم و حجره‌های بازار و تکنیک‌ها و مصالح بومی به‌کاررفته در ساخت آن، در یک کار میدانی و کارگاهی وسیع مستندسازی، آسیب‌شناسی و آسیب‌نگاری انجام شد. برمبنای منشورهای مرمت بناهای تاریخی، طرح مقاوم‌سازی و مرمت پیشنهاد و با استفاده از نرم‌افزار ansys مدل‌سازی گردید. نتایج حاصل از مطالعات، بیانگر عملکرد ضعیف سازه موجود در زلزله‌های آینده و ایجاد خسارات مشابه درصورت مرمت‌نمودن بدون مقاوم‌سازی آن بود. تحلیل‌ها نشان داد، می‌توان با قراردادن تعدادی عناصر تقویت‌کننده چوبی در گوشه دیوارها و لبه بازشوها و اتصال افقی آنها به تراز سقف که روشی است با حداقل مداخله و نیز برگشت‌پذیر، رفتار سازه را به مقدار زیادی بهبود بخشید و خسارات وارده بر سازه خشتی را در زلزله‌های آتی ازبین برد. همچنین توسط پی‌بندی و در مواردی بازسازی‌های جزیی، تزریق دوغاب و بازسازی اتصالات ازبین‌رفته، می‌توان بنا را به وضعیت مقاوم‌تر از قبل از وقوع زلزله برگرداند به‌طوری‌که، درآینده دربرابر زلزله مقاومت قابل قبولی را از خود نشان دهد.