شناسایی کیفی نوع چربی استفاده‌شده در ساخت یک مشک چرمی منسوب به دوره سلجوقی، به روش ATR-FTIR

آثار چرمی، دارای ساختار آسیب‌پذیر آلی هستند و در ادوار مختلف تاریخی، نمونه‌های معدودی از آن‌ها برجای مانده‌است. به‌همین دلیل، مطالعه و حفاظت این آثار از اهمیتی خاص برخوردار است. طی آواربرداری سال 1385 در محوطه قلعه‌کوه قاین مربوط به عصر سلجوقی، تعدادی اثر چرمی نادر کشف‌ شد. آثار چرمی با این قدمت و مکشوفه از محیط‌های مدفون، نیازمند بررسی دقیق ساختاری است. میزان و نوع چربی آزاد موجود در چرم نیز، در شناخت بهتر شیوه چرم‌سازی گذشته و آشنایی با منابع تهیه مواد اولیه این فرایند، حائز اهمیت است چراکه درکی صحیح از فرایندهای فرآوری چرم در این دوره تاریخی به ‌دست ‌می‌دهد. بنابر آنچه بیان ‌شد، شناسایی منبع روغن استفاده‌شده در چرم‌سازی، مساله‌ای است که نگارندگان پژوهش حاضر درصدد پاسخ‌گویی به آن هستند. در این‌راستا، یک مشک چرمی یافت‌شده از قلعه‌کوه قاین با هدف شناسایی نوع چربی استفاده‌شده در روغن‌دهی آن، مطالعه گردیده ‌است. بدین منظور نخست، چربی موجود در چرم با استفاده از حلال دی‌کلرومتان در سوکسله استخراج و با بهره‌گیری از طیف‌سنجی مادون قرمز و به روش طیف‌بینی انعکاس کل تضعیف‌شده (atr-ftir)، ارزیابی‌ شد. این بررسی‌ها براساس نوارهای جذبی موجود در طیف به ‌دست ‌آمده از نمونه و مقایسه آن‌ها با نوارهای جذبی طیف‌های حاصل از روغن‌ها و چربی‌های طبیعی استفاده‌شده در چرم‌سازی، صورت ‌پذیرفت. نتایج این بررسی، نشان‌دهنده وجود 582/4 درصد چربی آزاد در نمونه آزمایشی بود که با‌ توجه ‌به مدفون‌بودن اثر درطول زمان در محیط خشک، میزان بالایی تلقی می شود و بیانگر استفاده از روغن و چربی برای تولید چرم است. درواقع، این امر نشانگر استفاده از روغن برای آب​گریز‌ کردن مشک بنابر کاربرد آن است. همچنین، براساس طیف‌های مادون قرمزِ حاصل از چربی استخراج‌شده و مقایسه آن با طیف‌های دیگر روغن‌ها و چربی‌ها، نوع چربی استفاده‌شده به ‌احتمال بسیار، چربی حیوانی؛ حاصل از پیه گوسفند یا گاو بوده است.