تحلیل ساختار فضایی- کالبدی مسجد جامع اردستان با تفکیک لایه‌های تاریخی

یکی از دوره‌های درخشانِ هنر معماری ایران، دوره سلجوقیان است که مصادیق بسیاری از آن را می‌توان در پایتخت سیاسی- فرهنگی آنان، اصفهان، یافت. اردستان پیرو تحولات سیاسی و مذهبیِ پایتخت، از کانون‌های مهم و فعال اصفهان در این دوره به شمار می‌رفته و همین امر سبب شد که تغییرات اساسی در سامانه فضایی و کالبدی مسجد جامع این شهر ایجاد گردد. این بنا، یکی از شاهکارهای معماری اسلامی ایران بوده که در طول حیات خود، تغییرات گسترده‌ای را تجربه کرده است. باوجود اهمیت این مسجد و تعدد پژوهش‌های صورت‌گرفته، همچنان تحولات فضایی- کالبدی آن به وضوح مشخص نیست. بنابراین، سیر تحول مسجد جامع اردستان و تفکیک لایه‌های تاریخی آن، هدف پژوهش حاضر است. روش تحقیق به‌کار گرفته‌شده، تفسیری- تاریخی است. ضمن اینکه، مستندنگاری و مطالعات تطبیقی نیز مبنای اصلی کار قرار گرفته است. شایان یادآوری است تامل در آرای پژوهشگران و تعمیم نظریات آنان، برای مرتفع‌ساختن کاستی‌های موجود بوده که نتایج ارزنده‌ای در خصوص تفکیک لایه‌های تاریخی داشته است.بررسی‌های انجام‌شده بیانگر آن است که کهن‌ترین عنصر معماری در بقایای مسجد، قسمت‌هایی از دیوار خشتی بوده که متعلق به بنایی پیش از مسجد اولیه است. با تکیه بر مطالعات تطبیقی، مسجد از دوره آل بویه وجود داشته و عمده تحولات آن در دوران سلجوقیه و صفویه صورت گرفته و پس از آن، تغییرات در پوسته ظاهری بنا انجام شده است. دستاوردهای پژوهش تا حد بسیاری ابهامات موجود در زمینه لایه‌های تاریخی این بنا را، بخش‌هایی که تاکنون نادیده انگاشته شده‌اند، کاسته است.