بازیابی ساختار فضایی و شکلِ باغ فردوس شمیران

در دوره قاجار، هم به‌واسطه علایق و خصوصیات قومی و هم به‌دلیل سنت‌های تداوم‌یافته دربار، باغ?سازی مورد توجه فراوانی واقع شد. در تهران که در آن زمان پایتخت و محل حضور شاه، درباریان و شاهزادگان بود، باغ‌های پرشماری ساخته شد. باغ فردوس ازجمله این باغ?ها بود که پس از ورود محمدشاه‌قاجار به تهران، توسط یکی از درباریان درنزدیکی قلعه محمدیه‌ پی?ریزی شد. این باغ سالیان بسیاری مورد توجه بود و خاندان معیرالممالک‌ و مالکان دیگر باغ در تکمیل و بهسازی آن می?کوشیدند. اکنون از باغ جز عمارتی که توسط دوست‌علیخان معیرالممالک در آن ساخته شده و درحال?حاضر به موزه ‌سینما اختصاص یافته و قسمتی از باغ اطراف این عمارت‌ چیزی باقی نمانده است. اگرچه بخش?های گسترده?ای از باغ منفک شده و تغییر کاربری یافته ‌است، به‌نظر می?رسد بنا به مجموعه اسناد و مدارک باقی?مانده می?توان ساختار اصلی باغ و شکل آن را بازیابی کرد. در این مقاله تلاش می?شود با مطالعه متون و اسناد تاریخی و بررسی وضعیت باقی‌مانده باغ و بافت شهری پیرامون آن، محدوده باغ و ساختارهای درون آن بازشناسی شود. کنار هم قرارگیری اطلاعات توصیفی و تصویری به‌دست‌آمده و انطباق آنها بر وضعیت موجود شهری، خطوطی از چهره اصلی باغ فردوس را نشان می‌دهد. بهره‌گرفتن از خطوط باقی?مانده در بافت موجود و حذف برخی عناصر متاخر برای نیل به نتیجه ضروری بوده است. نتیجه یافتن‌ اطلاعات و قراردادن آنها در نقشه امروزی نمایش ساختار فضایی باغ است، شکل مرکب آن را آشکار می‌سازد و تاحدودی سیر تغییر و تحولات آن را گوشزد می‌کند. این نتایج نشان می?دهد که باغ فردوس به‌مرور در پهنه?ای‌ وسیع درمحدوده شمیرانات و درقالب سه بخش باغ اصلی، باغ اندرونی و باغ قلمستان شکل گرفته‌ است. باغ اصلی ساختارهای متنوعی داشته که یا هم‌چون عمارتِ باقی‌مانده تغییرات وسیعی کرده یا مانند سردر شمالی به‌کلی تخریب شده است. نحوه عبور خیابان پهلوی (ولیعصر) از درون عرصه باغ و تبدیل فضای باغ به یک بافت شهری از دیگر نتایج طرح است.