برج‌های دیده‌بانی: عناصر نوشناخته‌ای از نظام دفاعی حومه نیاسرکاشان

مقاله پیش‌رو، نتیجه پژوهش‌های میدانی و کتابخانه‌ای است که از سال 1384 تا 1387، نگاشته شده‌است. هدف از انجام آن، افزون بر شناسایی و مستندسازی برج‌های دیده‌بانی به‌عنوان بخشی از نظام دفاعی منطقه، رسیدن به مبانی نظری مناسب برای احیای این عناصر و قرارگرفتن آنها در چرخه گردشگری منطقه بوده‌‌‌است.وجود قلعه‌ها، عناصر دفاعی و برج‌های دیده‌بانی در این محدوده، نظام دفاعی ویژه‌ای را پدیدآورده که به‌صورت جداگانه و منفرد یا در ترکیب با قلعه‌ها، نمایان شده‌است. این عناصر دفاعی، به کشاورزان احساس امنیت می‌داد و گاه تبدیل به محل سکونت دایمی آنها در کنار مزارع می‌گردید. برج‌های دیده‌بانی مطالعه شده، از لحاظ نحوه قرارگیری و مکان‌یابی، فرم و شکل، ساختار و کالبد و جنس مصالح، 2 تا 3 گونه متفاوت هستند. روستا- شهرهایی مانند «نیاسر»، «نوشاباد»، «آران‌وبیدگل» و مزارع اطراف آنها، مامن و محل قرارگیری این برج‌ها بوده‌اند. نظام قرارگیری و مکان‌یابی این برج‌ها، دلایل شکل‌گیری و نحوه ارتباط آنها با یکدیگر، از جمله سوالاتی است که ضرورت دارد در این نوشتار به آنها پاسخ داده‌شود. نحوه بازیابی کالبدی و مفهومی آنها، اکنون در هاله‌ای از ابهام قراردارد. بسیاری از برج‌های دیده‌بانی، هنوز زنده و پویا و همچنان با عملکرد گذشته پابرجا هستند اما، برخی از آنها در خاطره‌های جمعی بومیان منطقه، درحال فراموشی هستند. بااین‌همه، وجود برج‌ها در منطقه، علاوه بر دیده‌بانی که کارکرد قبلی آنهاست، می‌توانند معرف چشم‌اندازها و مناظرطبیعی– تاریخی، در زمان‌های حال و آینده باشند و مورد استفاده گردشگران قرارگیرند.دستیابی به مبانی نظری واحد، برای رسیدن به تعادل ساکن و پویا در این عناصر، بخشی از نتایج مقاله حاضر است.