نقش و کارکرد قلعه اردشیر در سازمان فضایی شهر کرمان با استناد بر شواهد معماری و منابع تاریخی

قلعه اردشیر یکی از شاخص ترین بناهای برجای مانده در شرق شهر کرمان است و به نظر می‌رسد شکل‌گیری، گسترش و متروک شدن آن با توسعه و امنیت شهر و منطقه کرمان پیوند داشته است. درباره چیستی، گاهنگاری و کارکردهای آن در ارتباط با سازمان فضایی شهر کرمان تاکنون فرضیات و نظرات مختلف و گاه متناقضی مطرح شده است. هدف از پژوهش حاضر، تبیین کارکردهای قلعه اردشیر و بررسی جایگاه قلعه اردشیر در سازمان فضایی شهر کرمان در ادوار مختلف، به ویژه دوران اسلامی است. پژوهش از نظر ماهیت و محتوا، تاریخی تحلیلی است و گردآوری اطلاعات به شیوه‌های میدانی و اسنادی صورت گرفته است. بر این اساس، با تلفیق داده‌های حاصل از بررسی‌های میدانی و تحلیل محتوای منابع تاریخی تلاش شده کیفیت و میزان تاثیرگذاری قلعه اردشیر بر ساختار کالبدی شهر کرمان تبیین شود. مطالعه ساختار معماری، مواد فرهنگی و منابع تاریخی نشان می دهد این قلعه با توجه به شرایط سیاسی و نظامی ادوار تاریخی و اسلامی طراحی و ساخته شده و از دوران تاریخی تا قرن هشتم ه.ق تقریباً به طور پیوسته مورد استفاده بوده و در تحولات و وقایع سیاسی و اجتماعی منطقه نقش داشته است. بر پایه تحلیل محتوای متون تاریخی و روایت منابع مکتوب از رویدادهای مرتبط با قلعه اردشیر، به نظر می‌رسد قلعه اردشیر در کنار نقش نظامی، کارکردهای دیگری همچون جایگاهی برای حکام، مامنی برای شورشیان، مکانی برای نگهداری خزانه و محلی برای زندانیان سیاسی داشته است. این قلعه اگرچه از نظر کالبدی و فیزیکی، خارج از بافت تاریخی شهر کرمان و در حاشیه شرقی این شهر واقع بود، اما از نظر کارکردی، عنصری تاثیرگذار و وابسته به سازمان فضایی شهر کرمان بوده است. 

the role of qal’eh ardeshir on the kerman’s spatial organization based on architectural evidence and historical sources

qal’eh ardeshir is one of the most outstanding surviving buildings in the east of kerman city and it seems that its formation, expansion and depopulation have been linked to the development and security of the city and kerman region. whereas, about chronology and its role in relation to the kerman spatial organization, various and sometimes contradictory hypotheses and opinions have been raised so far. the purpose of this study is to explain the role of qal’eh ardeshir and to investigate the position of qal’eh ardeshir in the kerman’s spatial organization in different periods, especially the islamic era. the research is historical-analytical in terms of essence as well as content, and information has been collected through field research and documentary research methods. accordingly, by combining the data obtained from field research and content analysis of historical sources, attempting to explain the quality and impact of qal’eh ardeshir on the physical structure of kerman. the study of the architectral structure, cultural materials and historical sources shows that this castle was designed and built according to the political and military status of historical and islamic periods and has been used almost continuously from the historical period to the eighth century ah also have played a role in political changes and social events in the region. based on the content analysis of the historical texts and the narration of written sources about the events related to qal’eh ardeshir, it seems that qal’eh ardeshir, in addition to its military role, had other roles such as a place for rulers, a refuge for rebels, a treasury and a place for political prisoners. although this castle was physically located at the outside of the historical context of kerman and on the eastern outskirts of the city, but functionally, it has been an influential element and affiliated with the kerman’s spatial organization.