گونه‌شناسی و شناخت عوامل تاثیرگذار بر شکل‌گیری معماری پل‌های تاریخی استان گیلان (با نگاهی بر پل‌های ادوار تاریخی صفویه و قاجاریه)

استان گیلان به دلیل بارندگی‌ها و شرایط اقلیمی دارای پل های متعددی از دوره های تاریخی گذشته است. هدف پژوهش، گونه شناسی و شناخت عوامل تاثیرگذار بر شکل‌گیری پل‌های تاریخی صفویه و قاجاریه استان گیلان است. پژوهش درصدد پاسخگویی به سوالات ذیل است؛ کدام عوامل در شکل‌گیری گونه‌های مختلف پل‌های صفویه و قاجاریه استان گیلان موثر بوده‌اند؟ پل‌های صفویه و قاجاریه گیلان دارای چه تفاوت‌هایی از منظر؛ سازه‌، هندسه، نوع قوس‌، مصالح و تزئینات معماری با یکدیگر هستند؟ بر این اساس در این پژوهش، ابتدا برمبنای مطالعات کتابخانه‌ای مشخصات 15 پل تاریخی عصر صفویه و قاجاریه استان گیلان جمع‌آوری و در گام بعدی بر مبنای مطالعات میدانی عوامل موثر بر شکل‌گیری پل‌ها موردبررسی و جهت انجام تحلیل های هندسی پل‌ها از روش‌های ترسیم دستی و نرم‌افزارهای: فی ماتریکس حرفه‌ای و تقسیمات طلایی آتریس استفاده گردیده است. نتایج پژوهش نشان‌دهنده آن است؛ اشتراکات مذهبی، اقتصادی، توسعه روابط سیاسی ایران با غرب و سپری نمودن اوقات فراغت شاهان صفوی عمده‌ترین عوامل شکل‌گیری پل‌های صفویه بوده است. پل‌های صفویه دارای 3 گونه مختلف؛ پل یک دهانه‌ای، دو دهانه‌ای و چهار دهانه‌ای هستند، استفاده از قوس‌پنج او هفت تند و کند، کانه پوش های متعدد، آجرکاری برجسته، وجود فضای اتراق، پشت‌بند دایره‌ای شکل، شیب‌بندی دومرحله‌ای و فرم پایه‌ها به‌صورت مستطیل و فرم موج‌شکن‌ها به‌صورت اشکال دایره‌ای لوزی امری رایج در پل‌های صفویه گیلان هستند. مهم‌ترین عوامل شکل‌گیری پل‌های قاجاری عبارت‌اند از؛ کنترل رابطه و کاهش تنش میان غرب و ایران، اقتصاد و ایجاد ارتباطات درون‌شهری و روستایی است. پل‌های قاجاری دارای 3 گونه مختلف؛ پل‌های یک دهانه‌ای، یک دهانه مرکزی و دو طاق جانبی و پل یک دهانه مرکزی و چهارطاق جانبی هستند. استفاده از قوس با ابعاد کوچک، آجرکاری عقب نشسته، شیب‌بندی یک‌طرفه و به‌کارگیری فرم دایره ای در موج‌شکن، پشت‌بندها و فرم مستطیل در پایه‌ها و عدم وجود فضای اتراق، میل راهنما و کانه‌پوش‌ ها امری رایج در پل‌های قاجاری استان گیلان است.

typology and factors affecting the formation of architecture of historical bridges in guilan province (with a look at bridges of safavid and qajar historical periods)

due to rainfall and climatic conditions, guilan province owns several bridges from past historical periods. the present study investigates the typology and recognition of factors affecting the formation of safavid and qajar historical bridges in guilan province. the research seeks to answer the following questions; which factors have been effective in the formation of different types of safavid and qajar bridges in guilan province? what are the differences between safavid and qajar bridges in guilan in terms of structure, geometry, type of arch, materials and architectural decorations? accordingly, based on library studies, the characteristics of 15 historical bridges of safavid and qajar eras in guilan province were collected and in the next step, based on field studies, the factors affecting the formation of bridges were studied. for geometric analysis of bridges, manual drawing methods, phimatrix professional, and atris golden section software have been used. the research results show that religious and economic commonalities, development of iran’s political relations with the west, and the leisure of the safavid kings were among the main factors in the formation of the safavid bridges. safavid bridges have three different types; single-span, two-span and four-span bridges. the use of sharp and slight panj-o-haft arches, multiple karbandis, prominent brickwork, presence of accommodation space, circular-shaped buttress, two-stage sloping, rectangular-shaped bases and circular and rhombus breakwaters are common in safavid bridges of guilan. the most important factors in the formation of qajar bridges include controlling the relationship and reducing tensions between the west and iran, economic goals and establishing urban and rural connections. qajar bridges include three different types of single-span, single central span and double side arches, and single central span and four side arches. the use of small arches, backward brickwork, single-sided slope and circular form in the breakwater, buttress and rectangular form in the bases and the lack of accommodation space, minaret and karbandi is common in qajar bridges of guilan province.