مطالعه‌ سیر تطور رویکردهای طراحی‌ مساجد نوگرا در دوران پهلوی دوم با تاکید بر رویکرد منطقه‌گرایی‌ انتقادی (مطالعه‌ موردی : مسجد الجواد تهران، مسجد دانشگاه تهران، مسجد دانشگاه جندی شاپور اهواز، مسجد حضرت امیر تهران، مسجد و کانون توحید تهران)

در دوره پهلوی دوم، مدرنیسم به گونه ای در سطح فرهنگی جامعه مورد حمایت قرار گرفت که پای آن به زمینه طراحی مساجد نیز کشیده شد و منجر به ساخت مساجدی نوگرا گردید. پس از آن با حمایت های حاکمیت در توجه به ظرفیت های معماری سنتی با برگزاری همایش هایی، به موازات نقدهایی که به مدرنیزاسیون این دوران می شد، رویکرد منطقه گرایی رخ نمود که به‌نحوی انتقادی نسبت به کاربرد ویژگی های مدرنیسم و میراث گذشته برخورد می کرد. پرسش‌های مطرح‌شده عبارت هستند از اینکه چه شباهت هایی مساجد نوگرای این دو دهه را در امتداد هم قرار داده و چه تفاوت هایی مساجد منطقه گرا را به‌عنوان واکنشی به مساجد مدرن مطرح می کنند؟ چه عواملی منجر به تغییر رویکرد طراحی در مساجد نوگرا شده‌اند؟ پژوهش پیش رو با روشی توصیفی- تحلیلی، به سیر تحول طراحی مساجد نوگرای ایران مابین سال های 1340 تا 1357 ش. پرداخته و در این بررسی، از نظریه منطقه گرایی انتقادی برای تحلیل و دسته بندی مساجد نوگرا و نمایان ساختن تغییرات صورت‌گرفته در طراحی مساجد منطقه گرای دهه 1350 ش. نسبت به مساجد مدرن دهه 1340 ش. بهره گرفته است. هدف از این مطالعه، دسته بندی خوانا و مستدل تری از سیر تحول رویکرد طراحی مساجد نوگرا با توجه به بستر تاریخی و جریانات نظری معماری بوده تا پایه ای برای خوانش رویکردهای طراحی مساجد نوگرا پس از انقلاب اسلامی فراهم آورد. مساجد منطقه گرا برخلاف مساجد مدرن که تنها در قالب امر بصری قابل درک هستند، به آثاری لمس پذیر با قابلیت درک از طریق تمامی حواس تحلیل شدند. مساجد منطقه گرای دهه 1350 ش. از لحاظ حجمی همچون مسجد الجواد بدیع و نو هستند، اما در رویکرد طراحی آنها حساسیت به هویت فرهنگی و توجه به امر بومی قابل پیگیری است. با این‌ حال که در روند طراحی با رویکردی انتقادی، سنتزی از سنت معماری ایرانی با ساخت فن‌آوارنه و سبکی مدرن صورت داده اند که هیچ گونه تقلید و بازگشت تاریخی چون مسجد دانشگاه تهران در آنها مشاهده نمی شود.

the study on the evolution of designing approaches of the modern mosques in the second pahlavi period with an emphasis on critical regionalism (case studies: al-javad moque, tehran university mosque, ahvaz jondi-shapour university mosque, hazrat-e-amir mosque, kanon tohid mosque)

during the second pahlavi period, modernism was supported at the cultural level of society, which extended to the design of mosques and led to the construction of modern mosques. afterwards, with the institutional support of the government given the capacities of iranian traditional and regional architecture by holding conferences, in parallel with the criticisms of the rapid modernization of this era, the regionalist approach emerged, which was the critical approach of the stylistic features of modernism as well as the legacy of the past. the question is, what are the similarities between the modern mosques of these two decades and what are the differences between the regionalist mosques as a reaction to the modern mosques? what factors have led to the change of design approach in modern mosques? this paper deals with the evolution of the design of modern mosques in iran between ١٩٦٠ and ١٩٧٩ with a descriptive-analytical method. in this study, the theory of critical regionalism is used to analyze and categorize modern mosques and show the changes in the design of regional mosques of the ١٩٧٠s compared to modern mosques of the ١٩٦٠s. the paper aims to categorize legibly and more reasonably the evolution of modern mosque design approaches concerning the historical context and theoretical currents of architecture to provide a basis for reading modern mosque design approaches after the islamic revolution. the regional mosques of the ١٩٧٠s unlike modern mosques of the ١٩٦٠s, which can only be perceived by the visual perspective, are the tactile or multi-sensory works. the regional mosques of the ١٩٧٠s are innovative and new in terms of volume, like al-javad mosque, but in their design approach, sensitivity to cultural identity and attention to the local matter can be followed. however, in the process of designing with a critical approach, they have made a synthesis of the tradition of iranian architecture with modern style and technology, which does not show imitation or historical return like the tehran university mosque.