بررسی و تحلیل تناسبات هندسی آثار قوام‌الدین شیرازی نمونه مطالعاتی مسجد گوهرشاد مشهد و مسجد گوهرشاد هرات

قوام‌‌الدین شیرازی از معماران برجسته دوره تیموری است که آثار بسیاری همانند مسجد گوهرشاد مشهد و مسجد گوهرشاد هرات را از خود به یادگار گذاشته است. آنچه که در بررسی یک بنا به‌عنوان اثری معمارانه مورد توجه قرار می‌گیرد، جنبه‌های مادی و فضای کالبدی و شکل‌دهنده به آن اثر معماری است. با توجه به تخریب مسجد گوهرشاد هرات، یکی از راه‌های درک و شناخت معماری مسجد، بررسی تناسبات هندسی آن با مسجد گوهرشاد مشهد است؛ به این دلیل که مسجد گوهرشاد مشهد قبل از مسجد گوهرشاد هرات بنا شده است و این احتمال وجود دارد که قوام‌‌الدین در طراحی مساجد، از تناسبات هندسی مشترکی استفاده کرده باشد. بنابراین پژوهش حاضر با هدف یافتن یک نظام تناسبات هندسی مشترک در دو بنای شاخص قوام‌الدین، یعنی مساجد‌ گوهرشاد در مشهد و هرات، به تحلیل و مقایسه تناسبات هندسی نقشه کف این مساجد می‌پردازد. روش تحقیق مورد استفاده در این پژوهش، تفسیری- تاریخی است. گردآوری داده‌ها در دو بخش کتابخانه‌ای و تحلیل اسناد و نقشه‌ها انجام شده است. روش کار به این صورت بود که تناسبات هندسی مساجد گوهرشاد در مشهد و هرات با استفاده از الگوهای تناسبات هندسی، تحلیل و مقایسه شدند. نتایج پژوهش نشان می‌دهند که قوام‌‌الدین در این مساجد، از تناسبات و نسبت‌های هندسی مشخص و مشابهی استفاده کرده است. به‌بیان‌دیگر در هر دو مسجد، گنبدخانه، طول شبستان‌ها و ترکیب مجموعه گنبد‌خانه با شبستان، تناسبات و نسبت‌های هندسی مشابهی دارند و تفاوت‌هایی در تناسبات و نسبت‌های هندسی میانسرا و ایوان‌های دو مسجد وجود دارند که احتمالاً مربوط به زمینه (محل قرارگیری بنا) و نوع بهره‌برداری از آنها باشد.

investigating and analyzing the geometric proportions of the works of qavam al-din shirazi: a case study of goharshad mosque in mashhad and goharshad mosque in herat

qavam al-din shirazi was one of the prominent architects of the timurid era who has left many works in memories such as the goharshad mosque in mashhad and the goharshad mosque in herat. what is considered as an architectural work in the study of a building is the material and physical aspects of the architectural space. due to the destruction of herat’s goharshad mosque, one of the ways to understand the architecture of the mosque is to examine its geometric proportions with the goharshad mosque in mashhad because the goharshad mosque in mashhad was built before the herat goharshad mosque, and it is possible that qavam al-din used common geometric proportions in the design of the mosques. therefore, the present study aims to find a common geometric proportions system in two qavam al-din index buildings, namely goharshad mosques in mashhad and herat, to analyze and compare the geometric proportions of the ground floor plan of these mosques. the research method used in this research is historical-commentary. data collection was done in two sections: library and document analysis and maps. as such, geometric proportions of goharshad mosques in mashhad and herat were analyzed and compared using geometric proportions patterns. the research results show that qavam al-din used similar geometric proportions and ratios in these mosques. in other words, in both mosques, the dome, the length of the prayer hall, and the combination of the dome complex with the prayer hall have similar geometric proportions and there are differences in the geometric proportions and ratios of the central courtyard and porches of the two mosques that may be related to the context (location of the building) and the type of use.