تحلیل راندمان عملکردی خانه‌های دوره قاجار شهر تبریز بر اساس شاخص کیفیت دسترسی به فضا

کارکرد یک فضا در یک بنا تا حد زیادی، به موقعیت آن فضا در نظام پیکره‌بندی آن بنا بستگی دارد. بنابراین، عملکرد مطلوب یک فضا زمانی حادث می‌شود که در ارتباط با سایر بخش‌های موجود در بنا بتواند انتظارات کاربران خویش را تامین نماید. این موضوع در ادبیات مربوطه، تحت عنوان راندمان عملکردی شناخته می‌شود. به همین منظور، پژوهش حاضر با انتخاب 18 خانه از دوره قاجار در شهر تبریز، تحولات راندمان عملکردی این خانه‌ها را همگام با تحولات ساختاری‌ فضایی آنها مورد بررسی قرار داده است. کیفیت دسترسی که در این پژوهش تحت عنوان متغیر مستقل شناخته می‌شود، در قالب چهار شاخص؛ نفوذپذیری، انعطاف‌پذیری، یکپارچگی فضایی و ارتباط میان اجزا مورد سنجش قرار گرفته و تاثیر هر کدام از شاخص‌های مذکور بر راندمان عملکردی خانه‌های مورد نظر، تحلیل شده است. نتایج تحقیق حاکی از آن است که در خانه‌های ساخته‌شده در اوایل و اواسط دوره قاجار، شاخص‌های دسترسی‌پذیری در سطح بالایی قرار داشتند؛ این در حالی است که در اواخر دوره قاجار، این شاخص‌ها رو به کاهش نهاده که مهم‌ترین عامل در این خصوص، تغییر نظام معماری از حالت درون‌گرا به برون‌گرا و تغییر کارکرد حیاط از یک فضای سرویس‌دهنده به یک فضای صرفاً‌ عبوری بوده است.

Analysis of functional efficiency in Houses of Tabriz City in Qajar-period Based on Quality of Access to Space

The function of a space in a building greatly depends on the position of that space in its general configuration system and its desirable performance occurs when the space in relation to other parts of the building can meet the expectations of its users. This topic is known in the literature for functional efficiency. For this purpose, the present study by selecting 18 homes of the Qajar period in Tabriz has analyzed the functional efficiency changes of these houses in line with their structuralspatial transformations. The quality of access in this study, known as the independent variable, was measured in terms of four indicators of permeability, flexibility, spatial integration, and relation between components, and the impact of each of these indicators on the functional efficiency of the houses was analyzed. The results of the research indicated that highquality accessibility indexes were found in homes built in the early and midQajar period, However, at the end of the Qajar period, these indicators declined, the most important factor in this regard is chaning the architectural system from introverted to extroverted and changing the function of the courtyard from a server space to a mere passageway space.