عمارت از برای ویرانی: دو روایت متفاوت درباره‌ جایگاه معمار و معماری در کتاب احیاء‌ علوم‌الدین غزالی

ابوحامد محمد غزالی، عارف، فقیه و متکلم قرن پنجم هجری که تاثیری شگرف در فرهنگ ایران داشته است. مهم‌ترین اثر او، کتاب احیاء علوم‌الدین است که غزالی آن را به جهت زنده کردن دانش‌های دینی، در دوره عزلت به نگارش درآورد. موضوع کتاب، علم معامله است؛ از این‌رو، اشارات فراوانی به معماری در آن یافت می‌شوند.این پژوهش، به فهم آرای غزالی راجع به معماری و شان آن در احیاء می‌پردازد. تحقیق، با روش تفسیری و به شیوه قرائت و فهم و تفسیر احیاء به واسطه خود متن انجام شده است. محور این پژوهش، کتاب احیاء بوده و فقط برای فهم بهتر این کتاب، به دیگر آثار غزالی و منابع درجه دوم رجوع شده است. این تحقیق، حاصل انتظام بخشیدن به یافته‌های گردآمده از احیاء و استدلال برای فهم آرای غزالی درباره معماری است.محصول این پژوهش، دو روایت متفاوت از سخن غزالی راجع به اهل پیشه و صانعان است. روایت اول، به وجهی اجتماعی از جایگاه معمار اختصاص دارد. معمار در این مقام، از اهل پیشه است که جزو عوام خلق محسوب می‌شود، بر عوام غفلت غالب است و این غفلت، نگه‌دارنده‌ نظام دنیا. او باید به زهد روی آورد و زاهدانه به پیشه خود مشغول شود. در این سطح، نساختن همواره بهتر از ساختن است و ویرانی برتر از آبادانی. در سطح دوم سخن غزالی، نگاهی دیگرگون حاکم است. در این سطح، معمار، فارغ از شان اجتماعی خود، می‌تواند سالک طریق حق باشد، از مقام زهد فراتر رود و به مقام محبت، که عالی‌ترین مقام است، نائل آید. او لازم است در این مقام، ذاکرانه به پیشه خویش مشغول شود، از صورت‌های جهان به طریق عبرت، معانی را طلب کند، آنچه می‌سازد دلالت بر کامل‌ترین محبوب، خداوند، داشته باشد و به‌تن، دست به عمارت دنیا زند و به‌دل، ویرانی آن را خواهد.

Edifice in order for Desolation: Two different Narratives about the Status of Architect and Architecture in Iḥyaʾ ʿūlm al-dīn Ghazali Book

Abu Hamid alGhazālī was a mystic, jurist and a theologian, lived in the fifth century AH, who had significantly influenced Iranian culture. His greatest work is Iḥyaʾ ʿūlm aldīnʾ, which he wrote to revive the religious knowledge, in his seclusion period and with the subject of ldquo;transaction knowledge rdquo;, therefore there could be found architectural information in it. This research is dedicated to understanding AlḠazālī rsquo;s principles for architecture and its status in Eḥyāʾ. This was done by the interpretation approach, reading and interpreting the original text of Eḥyāʾ. The focus of this research is the book of Eḥyāʾ, and it referred to other Ghazalis and secondary resources only for a better understanding of this book. This paper is the result of organizing the collected findings of Eḥyāʾ and the argument for understanding AlḠazālī rsquo;s principles about architecture. The outcome of this research is two different narratives of alGhazālī about the craftsmen. The first narrative is about the social status of architect. The architect in this status is a craftsman who is among the ordinary people. Ordinary people rsquo;s essence is neglecting and this neglect retains the world rsquo;s order. One must be ascetic and devote himself to his crafts. At this level, not constructing is better than constructing and desolation is better than development. At the second level, AlGhazali rsquo;s view is quite different. By this level the architect, regardless of his/her social status, can be a prosperous servant of God, exceed the institution of asceticism, and achieves the status of affection, the highest authority. He needs to be engaged mindfully in his craft, to seek the meanings from the appearances of the world, build what reminds of the most beloved, God, and develop the world by his body while desolate it in his inwardness.