مرز محله‌‌ در بافت تاریخی شهرهای ایران، نمونه پژوهشی: محله‌ علی‌قلی‌آقا، شهر اصفهان

مرز و محدوده‌ محله‌، از موضوعاتی هستند که در پژوهش‌های شهرسازی و طراحی شهری به‌طور گسترده به آنها پرداخته شده است. طبعاً در مطالعات متعددی نیز موضوع مرز محله‌ در بافت تاریخی شهرهای ایران بررسی شده، اما مرور ادبیات موضوع نشان می‌دهد که همچنان ابهاماتی در این رابطه وجود دارند و از مهم‌ترین آنها، چگونگی مرز محله‌ در این بافت‌ها است. به این مسئله، دو پاسخ متناقض داده شده است؛ دسته‌ای از مطالعات، برای محله‌های بافت تاریخی شهرهای ایران، مرز کاملاً مشخص قائل بوده، در حالی که دسته‌ دیگر، مرز محله‌ها را در این بافت‌ها مبهم دانسته و معتقد هستند هر محله به‌صورت تدریجی به محله‌ دیگری می‌رسد. هدف مقاله حاضر، تشخیص مرز محله‌ در این بافت‌ها است. در این راستا، محله‌ علی‌قلی‌آقا در بافت تاریخی شهر اصفهان، به‌عنوان نمونه پژوهشی انتخاب شده و از روش تحقیق کیفیِ تحلیل محتوای عرفی استفاده شده است. در این رابطه، مرز محله‌ علی‌قلی‌آقا از سه طریق مورد بررسی قرار گرفته است؛ مرز تاریخی، مرز محله بر اساس مصاحبه‌ خانه به خانه و مرز ذهنی ترسیم‌شده توسط ساکنان محله. در میان این سه طریق، مرز تاریخی که بر اساس ساختار تاریخی دسترسی و عناصر شاخص محله کشف‌ شده، نشان‌دهنده‌ نظمی پنهان در ساختار بافت است و روش بدیعی را برای کشف مرز عینی محله در بافت‌های تاریخی شهرهای ایران ارائه می‌نماید. جالب آنکه صحت دستاوردهای این روش، توسط دو مرز دیگر تایید می‌شود. در نهایت، مقاله به این نتیجه رسیده است که بر اساس ساختار تاریخی، مرز کاملاً مشخص و عینی در بخشی از محله وجود دارد. این مرز غالباً در بن‌بست‌ها و دربندها است و از پشت به پشت خانه‌ها می‌گذرد. همچنین در مکان‌هایی که مرز مشخص و عینی وجود ندارد، می‌توان حدود محله را بر اساس این مرز تعیین نمود.

Quarter Boundary in Historical Fabrics of Iranian Cities Case Study: Ali Gholi Agha Quarter, Isfahan

The boundary of quarter is among the subjects that have been widely addressed in urbanplanning and urban design research. Clearly, several studies have examined the issue of ldquo;quarter boundaries in the historical fabric of Iranian cities rdquo;, but the literature reviewshows that there are still ambiguities in this regard. There are two contradictory answersto this issue: one group of studies has set clear boundaries for quarters in the historicalfabric of Iranian cities, while the other ones consider the boundaries of quarters in thesefabrics to be vague and believe that each quarter will reach another quarter gradually.The purpose of this article is identifying the boundary of quarter in these fabrics. In thisregard, Ali Gholi Agha quarter in the historical fabric of Isfahan was chosen as a casestudy and the qualitative research method of conventional content analysis was used. Theboundary of Ali Gholi Agha quarter was studied in three ways of historical boundary,quarter boundary based on doortodoor interviews, and subjective boundary drawn bythe inhabitants. Among these three ways, the historical boundary discovered based onthe historical structure of access and quarter elements, shows the hidden order in thestructure and provides a new method to discover the objective boundary of the quarter inthe historical fabrics of Iranian cities. Interestingly, the accuracy of the achievements ofthis method is confirmed by two other boundaries. Finally, it is concluded that there is anobjective boundary in some parts of the quarter. This boundary is often in dead ends anddarbands (passes through the entrance of the houses in historic fabrics). Also, in the otherparts of the quarter where there is no clear boundary, the boundary can be determinedbased on this objective boundary.