خاتم شاهی و قدرت ازلی: کیفیت تاثیر شاه عباس اول در وضعیت اجتماعی و سیاسی مسجد جامع اصفهان

شاه عباس اول مانند بسیاری از پادشاهان دیگر، توجهی خاص به مساجد جامع داشت. وی پس از انتخاب اصفهان به پایتختی، سعی در مرمت بازار و مسجد قدیم داشت که با مخالفت زمین‌داران آن زمان مواجه شد. سپس، تصمیم به احداث میدان نقش جهان گرفت و مسجد جامع عباسی را به‌عنوان مسجد جامع جدید شهر، برپا ساخت. در این مقاله، دو مولفه اصلیِ مشخصه مساجد جامع، نماز جمعه و اعتکاف، مورد بررسی قرار گرفته‌اند و هدف مقاله، شناخت وضعیت مسجد جامع عتیق، به‌لحاظ اجتماعی و سیاسی، پس از احداث مسجد شاه است. روش این مقاله، تفسیری تاریخی بوده و از منابع نوشتاری درجه اول و دوم برای حصول نتیجه استفاده شده است. نماز جمعه به کمک فتوای علمای برجسته شیعه در دوره صفویه احیا و اولین نماز، در مسجد جامع عتیق اصفهان برگزار شد. شاه عباس، پس از اتمام ساخت مسجد شاه، نماز جمعه را از جامع عتیق به مسجد شاه منتقل کرد و این مسجد در دوره‌های پس از او نیز محل اصلی اقامه نماز جمعه شد. بحث بر سر جواز برگزاری اعتکاف نیز در همین دوره، موجب کشمکش بسیاری میان فقها بود. علمای هم‌عصر شاه عباس درباره اعتکاف فتواهایی صادر کردند که به موجب آن، در مساجد دیگری چون مسجد شیخ لطف‌الله، مراسم اعتکاف برگزار می‌شد. به این سبب، اعتکاف نیز در انحصار مسجد جامع عتیق نماند. شاه عباس اول با انگیزه اقتصادی و تلاش برای رونق بخشیدن به کانون جدید خود در شهر اصفهان، میدان نقش جهان و مسجد شاه را برپا ساخت و برای مقابله با رقبای این کانون، میدان کهنه و مسجد جامع عتیق، کوشید. نتیجه این کوشش او آن بود که مسجد جامع عتیق در سایه مسجد شاه قرار گرفت و فعالیت‌های مذهبی، سیاسی و اجتماعی مخصوص مساجد جامع مانند؛ نماز جمعه و اعتکاف، از این مسجد به جامع عباسی انتقال یافتند.

The Royal Seal and the Eternal Power: The quality of Shah Abbas 'Influence upon the Social and Political Status of the Old JĀME Mosque of Isfahan

Abbas I, like many other Iranian kings, devoted special attention to the Jame Mosques. Following Isfahan rsquo;s election as his capital, he was trying to renovate the Bazaar and the old mosque, which was faced by the opposition of landowners at the time. Then he decided to build the Naghshe Jahan square and set up the Jame Abbasi as a new Jame Mosque in the city. In this paper, the two main components of the Jame mosques have been investigated, Friday prayers and e rsquo;tekāf, and its aim is to recognize the status of Atigh Jame Mosque, socially and politically, after establishing Shah Mosque. The method of this paper is historicalinterpretative and uses the primary and secondary sources to achieve the result. Friday prayers were revived with the help of prominent Shiite jurists in the Safavid period and the first prayer was held in Atigh Jame Mosque. Abbas I, after completing Shah Mosque, delivered Friday prayers to this mosque, and the mosque was also the main venue for Friday prayers in the next periods. In the same period, the discussion of withdrawal of e rsquo;tekāf also caused many quarrels among the jurists. The contemporary jurists of Shah Abbas issued fatwas, about e rsquo;tekāf, that let it held in other mosques like Shaikh Lotfollah Mosque. For this reason, it was not confined to Atigh Jame Mosque. Shah Abbas set up an economic stimulus, Naghshe Jahan Square and Shah Mosque, and tried to boost this new focus in Isfahan to counter the rivals, the Old Square and Atigh Jame Mosque. The result was that Atigh Jame Mosque was overshadowed by Shah Mosque, and specific religious, political and social activities of Jameh Mosque, such as Friday prayers and e rsquo;tekāf, were comprehensively conveyed to Jame Abbasi Mosque.