مطالعه تطبیقی مضامین کتیبه‌ها در آثار چوبی وابسته به معماری در حرم مطهر امام رضا (ع)

مرقد منور امام هشتم (ع)، محل ارادت خیل بسیاری از هنرمندان؛ از جمله نجاران و نقاران بوده است. آثار چوبی پنجره، دَر، منبر و بخشی از ضریح در این مکان، از دوره ایلخانی تا معاصر محفوظ هستند. هنوز بر گذرگاه‌ها، تعدادی از دَرها نصب بوده و تعدادی دیگر، در موزه مرکزی آستان قدس نگهداری می‌شوند. هدف مقاله، بررسی تطبیقی مضمون و ساختار بصری آثار چوبی کتیبه‌دار مجموعه، به‌ویژه مضمون و محتوای آثار است. بنابراین، سوالی که مطرح شده این است که محتوای کتیبه‌های چوبی چگونه دسته‌بندی می‌شود و ویژگی‌های بصری آثار چوبی کتیبه‌دار حرم چه هستند؟ نوع تحقیق، بنیادی بوده و روش آن، توصیفی، تحلیلی و تطبیقی است. اطلاعات، بر مبنای داده‌های کتابخانه‌ای و به‌ویژه مطالعات میدانی استوار هستند و جامعه آماری به‌دلیل محدود بودن آثار، تمام‌شماری شده است. یافته‌ها نشان داده در مجموع، سی و چهار اثر کتیبه‌دار چوبی موجود هستند. کتیبه‌ها، بر بخش‌های مختلف آثار به خطوط رقاع، ثلث جلی و خفی، کوفی بنایی و نستعلیق، کتابت شده‌اند. محتوای کتیبه‌ها در هفت قالب؛ کتیبه‌های تاریخی، واقفان و سازندگان، قرآنی، مدح و نعت، اسمای متبرکه الهی و نام‌های امامان، شهادتین و روایات، مورد تحلیل قرار گرفته است. غنای هنری و محتوایی این آثار، سیر تکوین قابلی از هنر منبت و معرق را در تاریخ هنرهای سنتی ایرانی اسلامی عیان ساخته است.

A comparative study of architectural wooden inscriptions in the shrine of Imam Reza

The Shrine of the Imam of the Eighth Imam has been the site of dedication to many artists, including carpenters and pilgrims. The wooden works of window, door, Menbar and part of the Zarih in this place from the period of the Ilkhani to the contemporary are protected. Still on the passages, a number of doors are installed and a number of others are kept in the central museum of Astane Quds. The aim of the paper is to compare the collection of wooden artworks, especially the content and content of the works. Thus the question that arises here is what are visual features of the inscribed wooden works of the shrine, and how their content classified? The method of this fundamental research is descriptive, analytical, and comparative, and the data collected based on library data, and in particular field studies. The findings show that there are a total of thirty four inscribed wooden works. The inscriptions on the various sections of the works have been written with Roqaa, Sols e Jali and Khafi, Kofi Banaei and Nastaliq calligraphies. The content of the inscriptions is analyzed in seven forms: historical inscriptions, endowments and creators, Quran, praise and thanksgiving, divine names, and the names of the Imams, Shahadati and narratives. The artistic richness and content of these works reveals the evolution of the art of embroidering and woodcarving in the history of traditional IranianIslamic art.