مفهوم‌یابی کیفی واژه «نور» از متن قرآن کریم و معادل‌سازی آن در کالبد فضای عبادی

تجلی متافیزیک نور بر فیزیک بنا، آن را اصلی‌ترین محور زیبایی‌شناسی معماری اسلامی در عرفان و معنا قرار داده است. نور در معماری سنتی و در فرهنگ اسلامی، نمادی از خداوند و وحدت الهی است؛ به همین خاطر، جایگاهی خاص در معماری فضاها به‌خصوص فضاهای مذهبی مانند مساجد دارد. امروزه در مساجد معاصر، کمتر به مقوله نور به‌عنوان یک عنصر هویت‌بخش توجه شده است. هدف از نگارش این مقاله، شناسایی خصوصیات کیفی نور (طبیعی) بر اساس متون قرآنی در راستای تحقق‌پذیری فضای معنوی است. قرآن به‌دلیل جامعیت خود، نقش محوری در رابطه با علم و دین دارد. لذا با ملحوظ نگه داشتن ظاهر و باطن قرآن و تدبر در آن، می‌توان به لایه‌های درونی مفاهیم قرآنی رسوخ کرد و در دانش امروزی از این مفاهیم بهره برد. واژه‌ نور ، یکی از واژه‌های مهم قرآن است و کاربردهای مختلف آن در آیات قرآنی، شبکه‌ شعاعی گسترده‌ای را تشکیل می‌دهند. در راستای تحقق این امر، تحقیق حاضر، از دو بخش تشکیل یافته است؛ بخش اول، مفهوم‌یابی کیفی برای واژه نور از آیات قرآنی که به روش تحلیل محتوا با رویکرد استنباطیاجتهادی صورت گرفته و نتیجه آن، استخراج مولفه‌های کیفی اصل آیتی ، اصل هدایت ، اصل عدالت و اصل تعالی است. بخش دوم، مربوط به معادل‌سازی این مفاهیم در کالبد فضای عبادی است که در این قسمت، از روش‌های پیمایشی (زمینه‌یابی) و هم‌بستگی استفاده شده و نتیجه این بخش از تحقیق این است که هر یک از این مفاهیم با نمودهای عینی، قابل حصول در کالبد مسجد هستند. بدیهی است که با حضور کیفی نور (طبیعی) در فضای عبادی، مفاهیم عینی و ذهنی در فضا به‌وجود آمده‌اند و باعث حس معنویت (سیر از ظاهر به باطن) توسط مخاطب شده و در نهایت، افزایش تعلق به مکان مقدس را منجر خواهد شد. نتایج پژوهش نشان می‌دهند که کاربر فضای عبادی، تجلی مفاهیم مذکور در فضای عبادی را به‌شرط رعایت الگوهای مشخص‌شده در تحقیق حاضر، آشکارا درک می‌نماید.

Qualitative Concept Elucidation of the Word “light” from Quran Text and Transferring It to the Devotional Space Body

The manifestation of the metaphysics of light on the physics of the building has placed it as the main axis of aesthetics of Islamic architecture in mysticism and meaning. Light in traditional architecture and in Islamic culture is a symbol of God and divine unity. Therefore, it has a special place in the architecture of spaces, especially religious spaces, such as mosques. Today in contemporary mosques, less attention has been paid to the subject of light as an identifying element. The purpose of this article is to identify the qualitative characteristics of light (natural) based on the Quranic texts in line with the realization of the spiritual environment. The Qurchr('39')an has a central role in relation to science and religion due to its comprehensiveness. Therefore, by keeping the appearance and inspiration of the Qurchr('39')an and paying attention to it, it is possible to penetrate into the inner layers of the Quranic concepts and use these concepts in todaychr('39')s knowledge. The word light is one of the most important words of the Qurchr('39')an and its various uses in the Quranic verses form a broad radial network. To this end, this study is composed of two parts. The first part addresses the qualitative concept elucidation of the word ldquo;light rdquo; from Quran verses using content analysis with inferential ijtihad (scholarship) approach. The outcome of the first part is the extraction of the conceptual components of ldquo;evidence principle rdquo;, ldquo;guidance principle rdquo;, ldquo;justice principle rdquo; and ldquo;excellence principle rdquo;. The second part addresses transferring the concepts in devotional space body. This part uses survey and correlation approaches and its result is that each of these concepts is objectively visible in the body of the mosque. Obviously, with the qualitative presence of light (natural) in the worship space, objective and subjective concepts are created in space, causing the sense of spirituality (the path from appearance to inwardness) to the audience and ultimately increasing the belonging to the holy place.The results of this study confirm the hypothesis that the user of devotional space understands the manifestation of the above mentioned concepts in a devotional space provided that he/she observe the models specified in this study.