منازعه بر سر دلالت فرمان مشروطه

اگرچه با صدور فرمان مظفرالدین شاه مبنی بر تاسیس مجلس شورای ملی، معترضان سیاسی خشنود شدند و دست از تحصن کشیدند، اما موضوعی که بر دامنه­ی ابهام­ها افزود، محتوا و دلالت اصلی این فرمان بود. سرعت تحولات انقلاب موجب شد این مساله حل نشده باقی بماند؛ زیرا در آن فضای متلاطم تنها به یک تفاهم زودگذر بین شاه و مخالفان نیاز بود تا بحران بست­نشینی و مهاجرت هر چه سریع­تر پایان یابد. بدین ترتیب منازعه­ی اصلی بر سر فهم و تفسیر دلالت فرمان شاه به مرحله­ی نهادسازی منتقل شد و از فردای پیروزی انقلاب خود را در شکل کشاکش­های سیاسی نمایاند. این اختلاف­ها هم در تدوین نظامنامۀ انتخابات و هم در تدوین قانون اساسی و هم در تاجگذاری شاه بروز یافت. مساله این بود که فرمان مظفرالدین شاه ناظر برکدام نوع از نظام سیاسی و چه سنخ از پارلمان بود، آیا یک مجلس مشروطه مدنظر بود و یا یک مجلس مشورتی؟ این مقاله با روش توصیفی و تبیینی می­کوشد تا نشان دهد که چگونه تلقی­های متفاوت از ماهیت و محتوای فرمان مشروطیت به پایان رسید. مقاله سرانجام به این نتیجه می­رسد که گفتمان مشروطه­خواهان و خوانش آن­ها از فرمان مشروطه پس از یک رشته منارعات سیاسی در فرایند گذار از نهضت مشروطه به نظام مشروطه، سرانجام  بر خوانش دولت و دربار چیرگی یافت و فرمان شاه به مثابۀ مجلس مشروطه نگریسته شد نه یک مجلس دولتی یا مشورتی.