روند دگرگونی نقوش و شعائر مذهبی بر روی سکه‌های دوره صفوی

با تشکیل دولت صفویه (907 -1135ه.ق.) در گستره ی جغرافیایی ایران، که به پایان یافتن پراکنده حکومتی و برقراری وحدت سیاسی در این کشور منجر شد، از آن پس جامعه ی ایرانی تحت تاثیر گرایشات سیاسی و مذهبی این سلسله قرار گرفت. صفویان، سنّت های حکومتی و فرهنگی قدیم ایران را تداوم دادند اما با ترویج مبانی اعتقادی شیعه ی دوازده امامی به عنوان مذهب رسمی، هویت متمایزی به مملکت و مردم آن بخشیدند که بخشی از این تمایزات تا امروز نیز باقی مانده است. این ویژگی بر روی نقوش و محتوای مسکوکات این دوره نیز تاثیر گذاشت و سکه های ضرب شده ی این سلسله دارای ماهیت و سبکی خاص گردید. در حکومت های پیش از صفویه در ایران نیز تغییرات شکلی و مفهومی بر روی سکه ها متاثر از سیاست و دیانت آن ها و بازتابی از نگرش های سیاسی و مذهبی سلاطین و حکمرانان بوده است. از این رو، در مقایسه با سکه های دوره ی ایلخانی که تحت تاثیر وضعیت مذهبی موجود، دارای شعائر و نقوش مربوط به سایر مذاهب غیر اسلامی است، در عصر صفویه قدرت مذهبی پادشاهان و حمایت آنان از مذهب رسمی، مانع قدرت نمایی سایر مذاهب در کشور و از جمله عدم نقر شعائر و نقوش غیر شیعی بر روی سکه ها گردید. در این پژوهش، به روش ترکیبی میدانی و کتابخانه ای، به شیوه ی تاریخی تحلیلی روند نقوش و شعائر مذهبی نقر شده بر روی سکه های صفوی و نیز نگرش سلاطین این سلسله از نقر این نقوش و شعائر بر سکه های رایج، مورد بررسی قرار گرفته و با سکه های دوره ایلخانی و تیموری مقایسه شده است. یافته پژوهش حاکی از آن است که صفویان از سکه به مثابه ی ابزاری در نشر شعائر شیعی بهره گرفته و برخی از نقوش سکه های این دوره با پیش از خود متفاوت است.

The Process of Change in the Imprints (Images and Religious Mottos) on the Coins Minted in the Safavid Period

AbstractWith the formation of the Safavid government (15021722) in the geographical sphere of Iran, which led to the termination of local governments and the creation of political unity in the country, the Iranian society came under the influence of the political and religious orientation of the Safavids. The Safavids continued the old governmental and cultural traditions of Iran, but they also promoted the ideological tenets of the TwelveImam Shiism as the official religion, and in this way, they gave a distinct identity to Iran and its people, and parts of this distinct identity remained forever. This change of policy influenced the imprints on the coins minted in this period in a way that they had new shapes and Images. Of course, it was not something new in Iran. Before the Safavids, policies and ideologies could influence the shapes and imprints of the coins, and they reflected the political and religious attitudes of the rulers and the kings. Compared to those coins minted during the Ilkhanids, the coins of the Safavids excluded the marks and traces of religions other than Shiism since the Safavid kings had announced their firm support for the official religion. The present study uses a combined method consisting of field studies and library approaches in a historicalanalytical manner to study the process of changes of coins during the Safavid period in terms of images and religious mottos imprinted on them as a reflection of the attitudes of the Safavid kings. It also compares and contrasts the Safavid coins and the Ilkhani as well as Taimouri ones. Findings show that the Safavids used the coins as an instrument for the promotion of Shiite teachings.