بررسی تحول ساختار فضایی شهر تبریز در دوره قاجار با استناد به نقشه‌های تاریخی

چکیدهشهر تبریز که از پیشینه تاریخی غنی برخوردار بوده و در طول تاریخ خود همواره به عنوان شهر اول یا دوم سلسله‌های حکومتی کشور ایران مطرح بوده است، در دوره قاجار با عنوان دارالسلطنه تبریز، ولیعهد نشین و دومین شهر مهم ایران پس از دارالخلافه ناصری محسوب می‌شده است. اهمیت سیاسی تبریز از یکسو و قرارگیری آن در مرز شمال غربی ایران، این شهر را تبدیل به دروازه‌ای جهت ورود مدرنیته و پیشرفت‌های جهان خارج به کشور کرده بود. از جمله مظاهر این پیشرفت‌ها، نقشه‌هایی است که برای اولین بار در دوره قاجار از شهرهای مختلف ایران تهیه شده‌اند. هفت عدد نقشه در طول حکومت قاجار از شهر تبریز تهیه شده که بیشترین تعداد را در میان شهرهای ایران داشته و به عنوان یکی از اسناد معتبر جهت شناخت ساختار فضایی این شهر مهم قلمداد می‌شوند. از این رو هدف از ارایه این مقاله بررسی سیر تحول نقشه‌های تاریخی شهر تبریز در دوره قاجار می‌باشد تا از این طریق مهم‌ترین تغییرات در ساختار فضایی این شهر در دوره قاجار مشخص گردد.در این مقاله با توجه به تاریخی بودن موضوع، جمع‌آوری داده‌ها به روش توصیفی با رویکرد تاریخی- اسنادی با بهره‌گیری از متون و منابع انجام خواهد پذیرفت. همچنین تحلیل داده‌ها و یافته‌های ناشی از مطالعات به روش تحلیلی- تطبیقی می‌باشد. در نهایت می‌توان تغییرات ساختار فضایی شهر تبریز در دوره قاجار را به سه دوره 1. سرداری نجف قلی خانی و ولیعهدی عباس میرزا، 2. ولیعهدی ناصرالدین شاه و ولیعهدی مظفرالدین، 3. ولیعهدی محمدشاه و مشروطیت تقسیم‌بندی نمود و ترسیمات نیز به گونه‌ای انجام یافته‌اند که ویژگی‌های شاخص در هر دوره را به نمایش گذارده‌اند.