تحلیل بیانی - اجتماعی سفرنامۀ حاج سیاح به فرنگ

سفرنامه، اثری است با رویکرد روایی که تمرکز اصلی آن بر گزارش دیده‎ها و شنیده‎های نویسنده در طول سفر است. در دورۀ قاجار که سفرنامه‎نویسی به زبان فارسی رونقی دوباره گرفت، نویسندگانی چون حاج ‎سیاح با اهدافی خارج از تکیۀ صِرف به روایت حوادث سفر، به سراغ نگارش این نوع ادبی رفتند. با مطالعۀ سفرنامۀ فرنگ حاج سیاح می‎توان پی برد که هدف او از روایت این حوادث و پیشرفت‎های جهان غرب، صرفاً گزارش نبوده، بلکه خواستۀ اصلی او ایجاد تاثیر در دیدگاه و نگرش ایرانیان دورۀ قاجار و ترویج افکار تجددطلبانه و بازکردن درهای نوگرایی به روی جامعۀ سنتی ایران عصر قاجار بوده ‎است. نویسندۀ سفرنامه، برای دست‎یابی به این مهم، با رویکرد ساده‎نویسی حاکم بر آیین نویسندگی دوران قاجار، در کنار بهره‎گیری از شیوه‎های مختلف ادبی که تاثیر متن را بر مخاطب ایرانی عصر خود قوت می‎بخشد، سعی دارد با روایتی آمیخته با سادگی و درعین‌حال برخوردار از شیوه‎های بیانی، پیشرفت‎های فرنگ را در جهت کاستن فاصله و اختلاف سنت و تجدد در جامعۀ ایرانی بیان کند. وی برای نیل به این منظور، از زبانی ساده که مختصات آن استفاده از مفردات ساده، جملات کوتاه و به دور از تعقید، و درعین‎حال بهره‎مند از صنایع متنوع بیانی و بدیعی است بهره برده‌است. از بعد اجتماعی نیز نویسنده با وجود اظهار حیرت در برابر پیشرفت‎های غرب، داشته‎های دینی و میهنی خود را فراموش نمی‎کند و دچار شیفتگی کامل در مقابل ترقیات غرب نمی‎شود و حتی گاه در برخی مواضع، به نقد اندیشه‎ها و رفتارهای حاکم بر کشورهای مدرن می‎پردازد. این مقاله درصدد بررسی تفصیلی نحوۀ مواجهۀ بیانی و فکری حاج‎سیاح با مظاهر پیشرفت جهان غرب در عصر قاجار است.

expressive-social analysis of haj syyah’s travelogue to farang

a travelogue is a narrative work primarily focused on reporting what the author saw and heard during their travels. during the qajar era, when persian travel writing experienced a revival, writers like haj sayyah began to produce this genre with goals beyond mere narration of travel events. by studying the travelogue of farang haj sayyah, we can understand that his purpose in recounting the developments of the western world was not just to report, but rather to influence the perspectives and attitudes of iranians during the qajar period. his main objective was to promote modernist ideas and introduce the concept of modernization to traditional iranian society. to achieve this goal, the author of the safarnameh employed a style of simplistic writing characteristic of the qajar era, complemented by various literary techniques designed to strengthen the text’s impact on the iranian audience. in this manner, haj sayyah attempted to bridge the gap between tradition and modernity in iranian society, blending simplicity with the means of expression required for the task. his writing uses clear and straightforward language, characterized by simple vocabulary, short sentences, and a lack of complexity, while simultaneously incorporating expressive and innovative stylistic elements. from a social perspective, the author, despite expressing admiration for the progress of the west, maintains his religious and patriotic values. he avoids becoming entirely captivated by western advancements and, at times, offers critique of the thoughts and behaviors of modern nations. this article aims to provide a detailed analysis of haj sayyah’s expressive and intellectual approach to the manifestations of western progress during the qajar era.