واکاوی اقدامات شریف ‎الدوله والی کردستان به‌ مثابه پیش‎ درآمد پروژۀ ایجاد دولت اقتدارگرا در دورۀ رضا شاه

در حافظه تاریخی مردم و در پژوهش ‌های تاریخ ‌نگاران کمابیش این باور حاکم است که ایجاد دولت متمرکز و اقتدارگرا در ایران کار رضاشاه بوده و دست‌کم با اقدامات او پس از کودتای 1299 ش آغاز شده است. مسئلۀ اصلی این پژوهش که به روش توصیفی ‌تحلیلی و برپایه روزنامه‌ها و اسناد آن دوره انجام شده، نقد این باور و آوردن شواهدی است که نشان دهد چنین پروژه‌ای برای نخستین بار در دولت وثوق‎الدوله و با همکاری انگلیس آغاز شده بود و یکی از نخستین نشانه‌های اجرای آن اقدامات شریف‎الدوله حاکم ولایت کردستان در سال‌های 1297 تا 1300 ش است. پرسش اصلی این است که شریف‌الدوله در سطح ایالتی و محلی چه اقداماتی انجام داد که رضاشاه بعدها در سطح ملی و کشوری آن‌ها را تکرار کرد و توسعه و تعمیق بخشید؟ یافته‎های پژوهش نشان می‎دهد که مواردی مانند برقراری حکومت‌نظامی، ایجاد نهادهای اداری مدرن، پایان دادن به قدرت و نفوذ نیروهای مرکزگریز، سرکوب عشایر و تخته‌قاپو کردن آنان، تاسیس مدارس و گسترش آموزش عمومی به زبان فارسی که پیش‎درآمد ایجاد یک دولت متمرکزند، پیش از رضاشاه همچون نمونه‎ای موردی در کردستان انجام شده بودند و رضاخان که در آغاز حکومت شریف‌الدوله، فرمانده گروه کوچکی از قزاق‌ها در کردستان بود از نزدیک در جریان این اقدامات قرار داشت.

analyzing the actions of the governor of kurdistan, sharif al-dawlah, as a precursor to the project of building an authoritarian government during reza shah’s reign

in the historical memory of the people and in the research of historians, there is a prevailing belief that the creation of a centralized and authoritarian government in iran was the work of reza shah, and that it began with his actions following the 1299 coup. the main issue of this research, which is conducted using a descriptive-analytical method and based on newspapers and documents from that period, is to challenge this belief and provide evidence showing that such a project was initiated for the first time under the vossug-ad-dawleh government, with the cooperation of the british. one of the first signs of the implementation of these actions was seen under the governance of sharif-al-dawlah, the ruler of kurdistan province from 1297-1300. the central question of this research is: what actions did sharif-al-dawlah undertake at both the state and local levels that reza shah later repeated, expanded, and implemented on a national scale? the findings suggest that actions such as the establishment of military rule, the creation of modern administrative institutions, the curtailment of centrifugal forces, the suppression and killing of nomads, and the establishment and expansion of schools teaching persian—actions aimed at creating a centralized government—were implemented before reza shah, specifically in kurdistan. reza khan, who was the commander of a small group of kazakhs in kurdistan at the beginning of sharif-al-dawlah’s rule, was closely familiar with these initiatives.