عوامل موثر بر همگرایی ترکمانان صوفی آناتولی با صفویان

تصوف عامیانه یا غیرشهری به‌ عنوان یکی از جریان ‌های صوفیانۀ مهم در آناتولی دورۀ عثمانی، از آغاز شکل‎گیری حکومت عثمانی در جامعه و دولت عثمانی حضور پررنگی داشت. از حدود نیمۀ قرن نهم هجری به‌ تدریج، مشروعیت حاکمیت عثمانی‎ها در میان پیروان تصوف عامیانه کم‎رنگ شد. اگرچه سیاست‌های عثمانی نسبت به ترکمانان کوچ‎نشین و نیمه‎کوچ‎نشین آناتولی که پیرو این جریان صوفیانه بودند، در واگرایی آن‌ها از عثمانی‎ها نقش مهمی ایفا کرد، اما جذابیت‎های موجود در نهضت صفویان نیز، در گرایش آن‌ها  تاثیرگذار بود. اینکه مهم‌ترین عوامل تاریخی موثر در همگرایی ترکمانان صوفی‎مسلک آناتولی با صفویان چه بوده‌اند، یافته‌ها حاکی از آن است که گرایشِ ترکمانان مذکور به دعوت صفویان ریشه در وابستگی معنوی ایشان به طریقت صفویه و عوامل ایجابی موجود در نهضت صفوی داشت. در واقع، طریقت صفوی در دورۀ رهبری خواجه علی، وجهۀ عامیانه و عامه‎پسند به خود گرفت. این تحول از عوامل مهمِ گرایش عمدۀ پیروان تصوف عامیانه به صفویان بود. با تبلیغات خلفای صفویان در آناتولی، ترکمانان زیادی بنابر عوامل ایجابی موجود در دعوت آن‌ها مانند غزا و جهاد، سیادت صفویان، توجه و احترام آن‌ها به ‎هویت و زبان ترکی جذب شده و درنهایت یاریگر مرشدشان اسماعیل‎میرزا در تشکیل حکومت صفویه شدند. شواهد مختلف نشان می‎دهد حروفیه که پیش از انتشار در آناتولی، با صفویان پیوند خورده بودند با ارتباطی‎که در قرن نهم هجری با بکتاشیان یافتند زمینه‎ساز اتصال آن‌ها به صفویان شده‌اند. مقاله حاضر با روش توصیفی‌تحلیلی در پی واکاوی عوامل موثر بر این همگرایی خواهد بود.

influential factors on the convergence of anatolian sufi turkmens with the safavids

folk or rural sufism, as a significant sufi movement in ottoman anatolia, had a pronounced presence from the early days of the ottoman state and society. by the mid-9th century hijri, the legitimacy of ottoman sovereignty gradually diminished among the adherents of folk sufism. although ottoman policies towards the semi-nomadic and nomadic turkmens of anatolia, who followed this sufi movement, played a significant role in their divergence from the ottomans, the attractions of the safavid movement also had an influential effect on their orientation. this study seeks to identify the main historical factors influencing the convergence of anatolian sufi turkmens with the safavids. the findings suggest that the turkmens’ inclination towards the safavid call was rooted in their spiritual affiliation with the safavid order and the positive factors present in the safavid movement. specifically, under the leadership of khwaja ali, the safavid order adopted a more popular and public-friendly face. this transformation was a crucial factor in the significant shift of folk sufi followers towards the safavids. with the propaganda efforts of the safavid caliphs in anatolia, many turkmens were attracted by positive elements in their call, such as ghaza (religious wars), jihad, the leadership of the safavids, and their respect and attention to turkish identity and language, eventually aiding their leader ismail mirza in establishing the safavid state. evidence indicates that the hurufis, who had previously bonded with the safavids before spreading in anatolia, found a new connection with the bektashis in the 9th century hijri, which facilitated their link to the safavids. this paper will employ a descriptive-analytical method to explore the factors influencing this convergence.