معرفی، نقد و بررسی «قانون عدلیۀ» عین الدوله

پیش از تشکیل مجلس شورای ملی و تصویب «اصول تشکیلات وزارت عدلیه» در 29 شوال 1329، «قانون عدلیۀ عین‎الدوله» به فرمان مظفرالدین شاه قاجار، از روی قوانین عثمانی تنظیم و تدوین و در آستانه پیروزی انقلاب مشروطه، در 19 جمادی‎الاول 1324 در روزنامه رسمی دولتی منتشر شد. این قانون، اصول کلی محاکم (دادگاه‎ها) و تشکیلات قضایی عدلیه را معرفی و به‌تفصیل شرح داده بود؛ اما نه‌فقط مورد قبول آزادیخواهان و رهبران انقلاب واقع نشد بلکه با آن نیز به مخالفت برخاستند. پرسش اصلی در تحقیق حاضر این است که قانون عدلیۀ عین‎الدوله چه بود و چرا مورد پسند و قبول روشنفکران و آزادی‍‎خواهان قرار نگرفت و بلافاصله با مخالفت آن‌ها روبه‎رو شد؟ فرضیۀ اصلی نیز چنین است که مردم انقلابی و رهبران آن‌ها، بدون تامل و دقت در این قانون و صرفاً به علت پیشینۀ استبدادی عین‎الدوله و کارگزاران دولتی او، به‌سرعت با قانون عدلیه‎ او به مخالفت پرداخته‎اند. نویسنده بر آن است تا با استفاده از منابع اولیۀ تاریخ انقلاب مشروطیت ایران، قانون عدلیۀ عین‎الدوله و اصول و مواد آن را مورد نقد و بررسی قرار داده، علل و عوامل عدم‎پذیرش آن را پیدا کند. نتایج حاصل از پژوهش حاکی از آن است که مخالفت رهبران انقلابی و مردم با قانون عدلیۀ عین‎الدوله، به علت سوءپیشینه‎ و خودکامگی عین‎الدوله و کارگزارانش در نظام سیاسی ایران بوده‌است. از سوی دیگر، آزادیخواهان در اوج شور انقلابی، تمایلی به مصالحه با حکومت نداشتند و خواستار حفظ انسجام، یکپارچگی و جلوگیری از رکود جنبش عدالت‎خواهی خود بودند.

introduction, critque and review of ain al-doulah’s “judicial laws”

before the establishment of the national assembly and the approval of the “principles of the ministry of justice” on 29 shawwal 1329(ah), the ain al-doulah’s “judicial law” was prepared and compiled by the order of mozafar al-din shah qajar, based on the ottoman laws, and on the eve of the victory of the constitutional revolution, on 19 jumadi al-awl 1324(ah) was published in the governmental official newspaper. this law had introduced and described in detail the general principles of the courts and the judicial organization of the judiciary; but not only was it not accepted by the libertarians and leaders of the revolution, but they also opposed it. the main question in the present research is what was the law of ain al-dawlah and why was it not liked and accepted by intellectuals and freedom seekers and was immediately opposed by them? the main hypothesis is that the revolutionary people and their leaders, without thinking and attention about this law and simply because of the authoritarian background of ain al-dawlah and his government agents, have quickly opposed his judiciary law. the author intends to use the firsthand sources of the history of iran's constitutional revolution to criticize the ain al-doulah judicial law and its principles and materials, and to find the causes and factors of its non-acceptance. the results of the research indicate that the opposition of the revolutionary leaders and the people to the law of ain al-dawlah was due to the bad history and autocracy of ain al-dawlah and his agents in the political system of iran; on the other hand, at the height of the revolutionary fever, the freedom fighters did not want to compromise with the government and wanted to maintain the united, integrity and prevent the stagnation of their justice movement.