جایگاهِ تاریخیِ رسالۀ تقدیرالمقاییس در بحث اصلاح مقیاس‎ها در دورۀ قاجاریه

رسالۀ تقدیرالمقاییس نوشتۀ محمدحسن‎خان اعتمادالسلطنه و اثری در مورد اصلاحِ مقیاس‎ها در ایران عصر ناصری است که در آن اعتمادالسلطنه به شکل‎گیریِ مقیاس‎های مختلف اندازه‎گیری در میان جوامع مختلف، وجود مقیاس‎های گوناگون در ایران و ضرورت سامان‌دهی آن، توصیف نظامِ متریک فرانسه و ارائۀ طرحی برای یکسان‎سازی مقیاس‎ها در ایران با الگوبرداری از نظامِ متریک فرانسه پرداخته است. رساله، علی‎رغم بازخوانی و چاپ در نشریۀ پیام بهارستان، مورد توجه محققان قرار نگرفته و زمان تالیف و ارزش تاریخیِ آن مغفول مانده است. بنابراین، مقالۀ حاضر قصد دارد زمان تالیف و ارزش تاریخیِ رساله را به‌عنوان یک مسئله مورد بررسی قرار دهد و به این پرسش پاسخ دهد که رساله در بحثِ اصلاحِ مقیاس‎ها چه جایگاهی دارد؟ نتیجۀ تحقیق حکایت از آن دارد که رساله در سه سال آخر دورۀ ناصری و با الهام از بحث‎های منورالفکران ایرانیِ معتقد به اصلاح مقیاس‎ها و مقادیر و در پاسخ به نیازهای اقتصادی آن زمان نوشته شده است و می‎توان آن را اولین طرحِ جامع برای تاسیس یک نظام واحد در مقیاس‎ها و مقادیر کشور دانست.

historical status of taghdir al-maghaees treatise

the taghdir al-maghaees treatise authored by mohammad hassan khan etemad al-saltaneh, a work on reforming quantification systems iniran of the nasseri period in which etemad al-saltaneh discusses theintroduction of different quantification systems in different societies, theexistence of different systems in iran and the necessity of standardizingthem, the french metric system, and a proposal to standardizequantification systems in iran by following the example of the frenchmetric system. the treatise, despite being reviewed and published inpayam baharestan, has not received attention from researchers, and itshistorical value has been disregarded. thus, the present article intends toexamine the historical context and value of the treatise as its centraltheme and to explore the importance of the treatise in the debates onquantification system reforms.the result of the research indicates that the treatise was written in thelast three years of the nasseri period in response to the economic needsof the time, inspired by the debates among enlightened iranian thinkerswho believed in reforming quantification systems. the treatise can beconsidered the first comprehensive proposal to establish a standardquantification system in the country.