تاثیر فقه شیعه بر جایگاه زنان در نظام خانوادۀ عصر قاجار (از آغاز تا مشروطیت 1210-1324 ﻫ./1796-1906 م.)

پژوهش‎ حاضر به مشخص کردن چگونگی تاثیر فقه امامیه بر وضعیت زنان در نظام خانواده از آغاز دورۀ قاجار تا دوران مشروطه می‎پردازد، و نتایج حاصل از آن می‎تواند به فهم جنبه‎هایی از واقعیت‎های زندگی جامعۀ زنان در‎ ایران عهد قاجار کمک نماید. این پژوهش با رویکرد تاریخی و به‎روش توصیفیتحلیلی و با استفاده از داده‎های کتابخانه‎ای، روند استقرار اندیشۀ فقهی امامیه در ایران، وضعیت زنان دورۀ قاجار در نظام خانواده، جایگاه خانوادگی زنان در گفتمان فقهی شیعه، و رابطۀ میان فقه امامیه و وضعیت خانوادگی زنان در عصر قاجاریه را مورد بررسی قرار می‎دهد. جامعۀ اسلامی ایران در حوزۀ‎ نظام خانواده از احکام فقهی امامیه به‎عنوان اندیشۀ مسلط اجتماعی پیروی می‎کردند، و عرف‎وعادات قادر نبودند که در تقابل با اصول مذهبی قرار گیرند؛ چنان‎که احکام اجتهادیاختصاصی زنان با ارجاع به آیات‎وروایات مورد استناد فقها قرار می‎گرفتند. زنان در نظام خانوادۀ قاجاری از جایگاه فرودست‎تری‎ نسبت‎به مردان برخوردار بودند. فقه امامیه که در جامعه تنها نقش همسری و مادری را به زنان اختصاص می‎داد، مرجع ترسیم احکام خود را خداوند و هدف آن را تامین سعادت خانواده و اجتماع و اجرای عدالت می‎دانست و جامعه و حکومت را در عدم‎پذیرش این قوانین، نامشروع قلمداد می‎کرد. پیروی از احکام فقهی از برخی جهات از نتایج سودمندی در روابط اعضای خانواده برخوردار بود، اما از سوی دیگر در بسیاری موارد اندیشۀ فقهی در دستیابی به برخی اهداف منسوب به احکام خود ناموفق عمل می‎کرد. با توجه به عدم موفقیت فقه امامیه به‎عنوان اندیشۀ مسلط اجتماعی در دستیابی به اهدافش از یک‎سو و موقعیت پست‎تر زنان در نظام خانوادۀ قاجاری ازسوی دیگر، این اندیشه در فرودستی جایگاه خانوادگی زنان در دورۀ قاجاریه تاثیرگذار بود.

The Impact of Shiite Jurisprudence on the Status of Women in the Qajar Family System (From the beginning to Constitutionalism 12101324 AH/ 17961906 AD)

The present study identifies how Imami jurisprudence affects the status of women in the family system from the beginning of the Qajar period to the constitutional period, and the results can help to understand aspects of the realities of life of women in Qajar Iran. In this study, with a historical approach and descriptiveanalytical method and using library data, the process of establishment of Imami jurisprudential thought in Iran, the status of Qajar women in the family system, the family status of women in Shiite jurisprudential discourse, and the relationship between Imami jurisprudence and the status of Qajar women in the family system are investigated. In the field of family system, the Islamic society of Iran followed the rules of Imami jurisprudence as the dominant social thought, and customs were not able to oppose religious principles. In fact, the ijtihadspecific rulings of women were cited by the jurists with reference to verses and narrations. Women had a lower status in the Qajar family system than men. Imami jurisprudence, which assigned only the role of wife and mother to women in society, considered God as the source of drawing its rulings and its purpose was to ensure the wellbeing of the family and society and the administration of justice. the society and government were considered illegitimate in the case of not accepting these laws. Following the rules of jurisprudence in some ways had beneficial results in the relations of family members, but on the other hand in many cases the jurisprudential thought failed to achieve some goals attributed to its rules. Due to the failure of Imami jurisprudence as a dominant social idea in achieving its goals on the one hand and the inferior position of women in the Qajar family system on the other hand, this idea was effective in lowering the family status of women in the Qajar period.