مشروطه ایران و عثمانی و روشنفکران کرد

جنبش مشروطه کمابیش هم‌زمان در کشور ایران و عثمانی رخ داد. در کنار روشنفکران و ادیبان این دو کشور، روشنفکران و ادیبان کُرد، مانند احمد شَوقی، جمیل صدقی زهاوی، حاجی قادر کویی، شیخ رضا طالبانی در مشروطۀ عثمانی و میرزادۀ عشقی، ابوالقاسم لاهوتی، آیت‌الله مردوخ کُردستانی و قاضی کوثر سقزی در مشروطۀ ایرانی فعالیت‌های چشمگیری در جهت شکل‌گیری جنبش مشروطه و ترویج اندیشه‌های مشروطه‌خواهی داشته‌اند. مقالۀ حاضر با روش توصیفی‌تحلیلی به بررسی آرای تعدادی از روشنفکران و ادیبان کُرد در دوران مشروطۀ عثمانی و ایرانی می‌پردازد و به این پرسش پاسخ می‌دهد که نقش روشنفکران و ادیبان کرد در مشروطۀ ایران و عثمانی چه و چگونه بوده است و آنان چگونه توانسته‌اند اندیشه‌های مشروطه‌خواهی را در کُردستان گسترش دهند. ازآنجاکه شرایط اجتماعی، سیاسی و فرهنگی در کُردستان ایران و عثمانی یکسان نبود، بیشتر روشنفکران کرد این دو کشور نیز هدف‌های یکسانی را دنبال نمی‌کردند و محتوای اندیشه‌های آن‌ها لزوماً در مسیری یکسان تحول نمی‌یافت. بیشتر روشنفکران و ادیبان کُرد در کُردستان عثمانی، کشور عثمانی را وطن خود نمی‌دانستند و به دنبال ترویج اندیشه‌های ناسیونالیستی قومی و استقلال و جدا شدن از دولت عثمانی بودند، اما برخلاف آنان روشنفکران و ادیبان کُرد ایرانی، ایران را وطن خود می‌دانستند و به ایرانی آزاد و برخوردار از حکومت قانون بر مردم می‌اندیشیدند.

The Constitution of Iran and the Ottomans and the Kurdish Intellectuals

The constitutional movement took place more or less simultaneously in Iran and the Ottoman Empire. Along with the intellectuals and writers of these two countries, Kurdish intellectuals and writers, such as Ahmad Shawqi, Jamil Sedghi Zahawi, Haji Qader Kooi, Sheikh Reza Talabani in the Ottoman Constitution and Mirzadeh Eshghi, Abolghasem Lahouti, Ayatollah Mardukh Kurdistani and Qazi Kowsar Saqezi in the Iranian Constitution carried out significant activities in order to form the constitutional movement and to promote the constitutionalist ideas. The present article uses a descriptiveanalytical method to examine the views of a number of Kurdish intellectuals and writers during the Ottoman and Iranian constitutions and answers the question of what was the role of Kurdish intellectuals and writers in the Iranian and Ottoman constitutions and how they were able to spread the constitutionalism thoughts in Kurdistan. Since the social, political, and cultural conditions in Iranian and Ottoman Kurdistan were not the same, most Kurdish intellectuals in the two countries did not pursue the same goals, and the content of their ideas did not necessarily change in the same direction. Most Kurdish intellectuals and writers in the Ottoman Kurdistan did not consider the Ottoman country as their homeland and sought to promote the ethnic nationalist ideas and independence and secession from the Ottoman government. Unlike them, Iranian Kurdish intellectuals and writers considered Iran as their homeland. They sought for a free Iran in which the law could govern the people.