بازتاب اندیشه‌های دینی قراقویونلوها در کتیبه‌های مسجد کبود تبریز با تاکید بر دو کتیبه نویاب

کتیبه ها در ابنیه اسلامی متناسب با نیاز زمان و کاربرد بنا انتخاب می شدند و تحولات اجتماعی نقش به سزایی در انتخاب متن برای کتیبه ها در دوره اسلامی داشت. قرن نهم هجری/ پانزدهم میلادی از منظر دگرگونی های اجتماعی رخ داده در ایران حائز اهمیت بسیاری است. روی کار آمدن ترکمانان قراقویونلو در قرن نهم هجری، منجر به تقویت جریان گرایش های شیعی در جامعه ایران گردید و در نهایت کار صفویان را برای رسمی شدن تشیع در ایران هموار کرد. هرچند اکثر پژوهشگران، قراقویونلوها را شیعی مذهب دانسته اند اما نوع نگاه قراقویونلوها به مساله مذهب و عملکرد آنان موجب ایجاد تشکیک در این امر بوده و همواره مورد بحث پژوهشگران بوده است. قراقویونلوها علی رغم این گرایشات، پایتختی سنی مذهب داشتند و از سویی دیگر تبریز (پایتخت قراقویونلوها) و در مجموع منطقه آذربایجان، در این قرن از مراکز مهم تجمع برخی فِرَق متصوفه و مرکز اصلی فعالیت حروفیان بود. کشف و خوانش دو کتیبه در سردر مسجد کبود توسط نگارندگان ضمن آنکه به تشکیک در مذهب قراقویونلوها پاسخ می دهد گرایشات شیعی آنان را بر اساس اسناد حاصل مورد مداقه قرار می دهد و این مساله را به اثبات می رساند که اینان گرایشات عمیق شیعی نداشته و در امورات دینی دارای تساهل و تسامح بوده اند که احتمالاً ناشی از تحولات دینی و اجتماعی خاستگاه آنان – آناتولی – و نشانگر عمق فعالیت متصوفه در آذربایجان می باشد. همچنین بر اساس یکی از همین کتیبه ها بایستی اذعان داشت که جهانشاه در صدد ساخت مسجد جامع و مجموعه ای همچون مجموعه های سمرقند (ریگستان) و بخارا بوده است که بعدها نیز توسط آق قویونلوها در میدان صاحب آباد تقلید شد. جمع‌آوری داده ها در این مقاله به شیوه اسنادی و میدانی انجام شده و به شیوه توصیفی تحلیلی ارائه می گردد.

Reflection of QaraQuyunlus Religious Believes in Inscriptions of Blue (Kabud) Mosque of Tabriz with a Focus on Tow New Found Inscriptions

Inscriptions in Islamic architecture selected in accordance to their necessity and function. Social changes were also a key factor in the content selection of inscriptions in the Islamic era. The 9th century A.H/ 15th Century A.D is a time span of important social transformations in Iran. Empowerment of Turcaman QaraQoyunlus in the 15th Century A.D led to the fortification of Shiite tendencies in the Iranian society, leading to the believes becoming the official governmental sect of Islam in the time of Safavids. Although many researchers believe, the Qara Qoyunlus’ were of Shiite sect, but the type of approaching religion and practice of the Qara Quyunlus’ has led to skeptic discussion on this topic among researchers. Although there were these tendencies to Shiism, the Qara Qoyunlus had a Sunni capital (Tabriz); and this city and the Azerbaijan region in general were the gathering place of Sufi sects and the center of Horofieh. The discovery and decoding of two friezes by the authors; answers the doubts about the sect of Qara Quyunlus, and scrutinizes their Shiite tendencies on the base of newly found and previous documents. The research proves they did not have deep Shiite tendencies and believed in tolerance as their main attitude towards religion. This seems to be due to the religious and social changes in the region starting from the Anatolian region, and the deep strong activities of Sufism in Azerbaijan. Also referring to one of these Inscriptions we should state that Jahanshah had aimed to build a Grand (Jama’) Mosque and a collection similar to those of Samarqand (Rigestan) and Bukhara, which were later imitated by the Agh Quyunlus in the Sahib Abad square. In the article, the data collected with archival along with filed data collection methods and the presentation of the data is a descriptive analytical one.