بررسی دلایل منازعه ایران و انگلیس بر سر حق حاکمیت بحرین و چگونگی استقلال بحرین (1853- 1971م)

مساله جزایر و بنادر خلیج‌فارس به‌دلیل سیاست‌های استعماری انگلستان و پافشاری‌های شدید این کشور بر مواضع استعماری خود، به‌ویژه در موضوع بحرین، مهمترین عامل در منازعه دو کشور طی دو سده اخیر تا 1971م. بود. انعقاد معاهدات امنیتی انگلستان و شیوخ در سال 1853میلادی، مهمترین بهانه مامورین سیاسی انگلستان برای رد ادعاهای ایران بود، با این وجود تا دهه 1960م. ایران هرگز از حق حاکمیت خود بر بحرین دست برنداشت. به دنبال تغییر در شرایط جهانی و منطقه‌ای و لزوم حل مسائل مرزی و اعلام خروج انگلستان از منطقه، تغییر شگرفی در دیدگاه دولتمردان و مذاکره‌کنندگان ایرانی و انگلیسی ایجاد شد و به یکباره موضوع استقلال بحرین مطرح گردید. در نهایت مساله بحرین پس از موافقت ایران و ارجاع مساله به همه‌پرسی در 1971م. با استقلال بحرین از ایران به پایان رسید.این پژوهش با روشی توصیفی و تحلیلی و با بهره‌گیری از اسناد و مدارک کتابخانه‌ای و آرشیوی به دنبال پاسخ به این سوال اساسی است که زمینه تنش میان انگلیس و ایران در مساله حاکمیت بحرین چه بود و چه عواملی در تصمیم حکومت پهلوی در دست برداشتن از حق حاکمیت ایران بر بحرین نقش داشت و در نهایت منجر به استقلال بحرین در 1971م. گردید؟ پیش فرض اصلی این تحقیق بر اهمیت همزمان تغییر روابط بین‌المللی پس از جنگ دوم جهانی و همچنین تغییر سیاست‌های منطقه‌ای و داخلی ایران تاکید دارد.یافته‌های پژوهش حاضر نشان می‌دهد که ضعف روزافزون انگلستان در تامین منافع سیاسی و اقتصادی خود در شرق تنگه سوئز، ظهور دو ابرقدرت شوروی و ایالات متحده آمریکا و آغاز جنگ سرد و همچنین رشد جریانات سیاسی و ملی‌گرا در منطقه از جمله عوامل مهم بین‌المللی؛ و تغییر شرایط داخلی ایران و تلاش برای ژاندارمی منطقه راه را برای حل نهایی مساله و استقلال بحرین فراهم کرد.

Examining the reasons behind the struggle between Iran and Britain over the governance of Bahrain and how it gained sovereignty (19th and 20th centuries)

The issue of islands and ports in Persian Gulf has been a bone of contention due to the British colonial policies and its persistence on those policies especially regarding Bahrain until 1971. The security treaties made between the England and sheikhs were among the most important excuses of the British authorities to reject the claims of Iranian officials over these lands, however until the 1960s, Iran had never stopped claiming governance over Bahrain. Following the changes in global and regional conditions, the need to resolve the border issues, and with the British withdrawal from the region, a dramatic change was developed in the perspective of English and Iranian negotiators and consequently raised the issue of the independence of Bahrain. The issue of Bahrain was finally resolved after Iran agreed to refer the issue to a referendum in 1971 which led to the independence of Bahrain from Iran. This research applies a descriptive and analytical method and uses the library and archival documents to analyze the factors and reasons behind the Iranian British dispute over Bahrain during the two centuries and which factors influenced the decision made by the Pahlavi regime which led to the independence of Bahrain. This study presumes the importance of both a change in international relations after the Second World War and also the change of Internal and regional policies of Iran. Findings suggest that the growing inability of the British government to ensure political and economic benefits in eastern Suez channel, the emergence of Soviet Union and United states as two world powers, the beginning of the cold war, and a growth in national and political movements with an attempt to militarize the region, all laid the ground to resolve the issue and led to the sovereignty of Bahrain.