بحران آذربایجان به روایت کاریکاتور: تاملی تاریخی برنشریه تهران مصور (1324-1325)

این پژوهش تلاشی است در جهت روشن کردن شیوه‌های بازنمایی بحران آذربایجان در کاریکاتورهای نشریه تهران مصور که توسط گفتمان مدرنیسم پهلوی جهت تثبیت فهم و روایتی خاص از هویت ملی بکار گرفته شدند. برای تحلیل بیست و چهار کاریکاتور تهران مصور در فاصله زمانی شهریور 1324 تا آذر 1325 از روش نشانه شناسی اجتماعی بهره بردیم تا با مطالعه نظام‌های نشانه‌ای از جمله نمادها به درک واقعیت‌های عینی بحران آذربایجان و نگرش عمومی نسبت به آن دست یابیم. بررسی فرایند معنی‌دار شدن کاریکاتورها بر اساس سه فرانقش مهم بازنمودی، تعاملی و ترکیبی در رویکرد نشانه شناسی کرس و ون لیون نشان داد که گفتمان پهلوی آگاهانه با تقلید از نمادنگاری دوران انقلاب مشروطه و رضاشاهی به تثبیت آن بخش از مولفه‌های ایجابی هویت ملی پرداخت که وحدت ملی و امکان تجسم ایران به‌عنوان ملت واحد با مرزهای ثابت را فراهم می‌کرد. نمادهای قابل تصور و ملموس مانند نقشه، درخت، مادر وطن، تاریخ و شاهان پراقتدار و... در همین راستا بکار گرفته شدند. سکوت معنادار تهران مصور در خصوص نمادهای تمایزبخش قومی مانند زبان و قومیت و... با هدف انکار بحران در خودآگاهی عمومی نسبت به هویت جمعی برساخته‌ی ناسیونالیسم رسمی، انجام می‌شد. بهره‌گیری از نمادهایی دال بر توطئه، نفاق و صفات تمامیت خواهانه‌ی سران حزب توده و فرقه دموکرات به غیر سازی آنان کمک می‌کرد و مانع از آن بود تا فرقه اهداف خویش را سازگار با اصول مشروطیت و قانون اساسی جلوه دهد و یا به شیوه مشابه مرکز از شعارهای ناسیونالیستی جهت جلب حمایت و همدلی آزادی خواهان بهره گیرد. گفتمان جنسیت و خشونت در نمادنگاری کاریکاتورهای تهران مصور با تحریک غیرت ملی راه را برای عملیات سرکوبگرانه و نظامی در آذربایجان باز می‌کرد تا مفهوم اقتدار شاه و ارتش، ضامن استقلال و وحدت ملی کشور، تثبیت گردد.

The Azerbaijani Crisis Reflected in the Caricatures: The Historical Contemplation on Tehran Mossavar Magazine (19451946)

This research is an attempt to clarify the methods of representing the crisis of Azerbaijan in the caricatures of Tehran Mossavar magazine by Pahlavi's modernism discourse in order to consolidate a particular understanding and narration of the national identity. To analyze twenty four caricatures of Tehran Mossavar magazine in the period from September 1945 to December 1946, the method of social semiotics was used. This method was implemented to study the system of signs such as symbols to understand the real facts of the crisis of Azerbaijan and the general attitude toward it. A review of the process of adding meaning to the caricatures based on three important representative, interactive and combinational metaroles in the semantic approach of Kress and van Leeuwen showed that the deliberate Pahlavi discourse, imitating the symbolism of the Constitutional Revolution and Reza Shah consolidated that part of the components of national identity which provided national unity and the possibility of portraying Iran as a united nation with fixed boundaries. Conceivable and tangible symbols such as map, tree, motherland, history, and kings, etc., were used to this end. The meaningful silence of Tehran Mossavar with regard to ethnically distinctive symbols such as language and ethnicity, etc. was with the aim of denying the crisis in the selfawareness of the public regarding the collective identity built upon official nationalism. The use of symbols indicating conspiracy, hypocrisy and totalitarian traits of the leaders of the Tudeh party and the Democratic Party contributed to their alienation and prevented the sect from showing its goals consistent with the constitutional principles and constitutions. In the same way as the center, they benefited from the nationalist slogans to win the support and sympathy of the libertarians. The discourse of gender and violence in the iconography of caricatures in Tehran Mossavar with the instigation of national zeal opened the way for repressive and military operations in Azerbaijan to consolidate the concept of the authority of the Shah and the army, as the guarantors of the country's independence and national unity.