کاربست نظریه «بحران» در علوم تاریخی: مطالعه موردی ایدئولوژی نهضت مشروطیت ایران آدمیّت

نظریه بحران اسپریگنز برای فهم اندیشه های سیاسی در قالبی از تقسیم متن اندیشه به گزاره های معطوف به بحران، علل بحران، راه حلّ بحران و جامعه آرمانی بدون بحران ارائه شده است. پژوهش حاضر با بهره مندی از این نظریه تلاش دارد با شیوه ای کتابخانه ای و روش تحلیل مضامین به شناخت اندیشه حاکم بر کتاب ایدئولوژی نهضت مشروطیت ایران نوشته فریدون آدمیّت بپردازد. مفروض این پژوهش بر آن است که تاریخ نگار اندیشه و جامعه حامل تحولات اندیشه، با تحلیل ها و انتخاب گزارش ها، عملاً در مقام یک نظریه پرداز سیاسی عمل می کند. از این رو، با تکیه بر اشتراک دو حوزه اندیشه سیاسی و تاریخ در تکیه بر متن، می توان کتاب ایدئولوژی آدمیّت را از منظر نظریه اسپریگنز بازخوانی کرد. دستاورد این پژوهش نشان می د هد که آدمیت نیز به مانند یک اندیشمند سیاسی در اثر خود قائل به وجود بحران در جامعه مورد روایت خویش بوده است. این بحران در اشکال سیاسی، اجتماعی و اقتصادی بروز یافته بود و جامعه ایران در آستانه مشروطیت از آن رنج می برد. آدمیت علل این بحران را در مطلقیت یعنی نبود حکومت قانون و بی‌بهره ماندن جامعه ایرانی از مجلس قانون گذار و دولت کارآمد مبتنی بر قانون می داند و مشروطیت را راه برون رفت از آن با تکیه بر ایجاد مجلس قانون گذار و برقراری دولت با تکیه بر روحیه ملیت ایرانی می داند. تحلیل مضامین اثر نشان می دهد که جامعه آرمانی مدّنظر آدمیت، جامعه ایرانی مدرن شده به سبک غربی بوده که در آن مفاهیم مردم، حقوق و آزادی مرجعیت یافته ساختاری مبتنی بر قانون، مجلس و دولت کارآمد کارکرد یافته باشند.

application of the theory of crisis in historical sciences: a case study of the ideology of the iranian constitutional movement by adamiyat

spragens’s theory of crisis is presented to understand political ideas in the form of dividing the text of thought into propositions focused on the crisis, the causes of the crisis, the solution to the crisis, and an ideal society without crisis. the present study, by utilizing this theory, attempts to understand the dominant thought in the book the ideology of the iranian constitutional movement written by fereydoun adamiyat, using a library method and the method of content analysis. the assumption of this study is that the historian of thought and society, which carries the changes in thought, practically acts as a political theorist by analyzing and selecting reports. therefore, by relying on the commonality of both fields of political thought and history in relying on the text, it is possible to reread the adamiyat’s the ideology from the perspective of spragens’ theory. the achievement of this study shows that adamiyat, like a political thinker, also believed in the existence of a crisis in the society he narrated in his work. this crisis had manifested itself in political, social, and economic forms, and iranian society was suffering from it on the eve of constitutionalism. adamiyat considers the causes of this crisis to be absolutism, i.e., the absence of the rule of law and the iranian society’s lack of a legislative assembly and an efficient government based on the law, and he considers constitutionalism to be the way out of it, relying on the creation of a legislative assembly and the establishment of a government based on the spirit of iranian nationality. an analysis of the work’s themes shows that adamiyat’s ideal society is a modernized iranian society in the western style, in which the concepts of people, rights, and freedom are given authority and a structure based on law, a parliament, and an efficient government are put into practice.