بازشناسی تاریخی و باستان‌شناسی راه‌های ارتباطی شهر اسلامی جرجان در شبکه ارتباطی چندگانه آن در شمال‌شرق ایران

در طول شش قرن نخست دوران اسلامی، شهر جرجان به‌عنوان قطب اقتصادی منطقه جرجان، شناخته می شد. جرجان با شهرهای مهمی چون نیشابور، ری، آمل و خوارزم از طریق خشکی و با شهرهای نواحی خزر و ورای آن از طریق دریا، روابط تجاری و مراودات فرهنگی برقرار کرده بود. لذا پرسش اصلی پژوهش چنین در نظر گرفته شد که راه‌های مواصلاتی شهر جرجان، در طول حیاتش، از سده‌های نخستین اسلامی تا زمان حمله مغول که سبب تخریب این شهر گردید، چه مسیرهایی بوده است؟ با توجه به شناسایی مکان احتمالی یکی از دروازه‌های حصار شهر توسط نگارندگان در جریان پژوهش، آیا بین جاده های منتهی به شهر و این دروازه ارتباط معناداری می‌توان یافت؟ این پژوهش با استفاده از منابع مکتوب تاریخی و شواهد باستان شناسی و با روش کتابخانه ای و رویکرد توصیفی و تحلیلی انجام شده است. تحقیقات انجام‌شده، به شناسایی جاده‌های پیونددهنده شهر جرجان با نیشابور، ری، شهرهای طبرستان، خوارزم و بندر آبسکون منجر شد و تعداد زیادی از اماکن بین راهی و ایستگاه‌های این مسیرها نیز به طور دقیق مکان‌یابی شد. با توجه به موقعیت دروازه‌ی احتمالی مکشوفه، نتیجه پژوهش انجام‌شده نشان می‌دهد، این دروازه برای ارتباط شهر جرجان و بندر آبسکون مورداستفاده قرار می‌گرفته است. همچنین احتمال ضعیفی وجود دارد که این دروازه با جاده بکرآباد- استرآباد یا جاده‌های منتهی به خوارزم و دهستان نیز دسترسی داشته است.

re-identification of historical and archaeological of the communication routes of the islamic city of jorjān in its multiple communication network in northeast of iran

jorjān was an economic, cultural, scientific and political hub in the district of jorjan during the third, fourth and fifth centuries ah. the prosperity of trade made it one of the richest cities in iran. historical written sources have spoken about the commercial connection of the city of jorjan with neyshābūr, khwarezm, ray, the cities of tabarestan especially tamisa and amol, and even the cities of the caspian province on the other side of the caspian lake. during the first six centuries of the islamic era, the city of jorjān was known as the economic hub of the jorjān region. jorjan had established trade relations and cultural exchanges with important cities such as neyshabur, ray, amol and khwarezm by land and with the cities of the khazar region and beyond by sea. therefore, the main question of the research was considered as what were the transportation routes of the city of jorjan, during its life, from the first centuries of islam until the time of the mongol attack that caused the destruction of this city? according to the identification of the possible location of one of the gates of the city wall by the authors during the research, can we find a meaningful connection between the roads leading to the city and this gate? this research has been done using written historical sources and archaeological evidence and with a library method and a descriptive and analytical approach. the researches led to the identification of the roads connecting the city of jorjan with neyshabur, ray, the cities of tabarestan, khwarezm and the port of abaskun and a large number of inter-road places and staging posts on these routes were also accurately located. according to the location of the possible gate discovered, the result of the research shows that this gate was used to connect the city of jorjanand the port of abaskun. also, there is a weak possibility that this gate was accessed by the bakrabad-estarabad road or the roads leading to khwarezm and dehistan.