روابط فرهنگی ایران و ترکیه در دورۀ محمدرضا پهلوی (1357-1320 ش./1979-1941 م.) با تاکید بر انجمن‌ها و موسسه‌های فرهنگی

ایران و عثمانی، پس از رقابت و درگیری‌های مختلف با یکدیگر در دوران پیشامدرن، در نیمۀ دوم قرن نوزدهم و ربع اول قرن بیستم، در مسیر تکاپو برای دست یافتن به تجدد، فرآیند تاریخی مشابهی را طی کردند. پس از به قدرت رسیدن آتاتورک در ترکیه و رضاخان در ایران، مناسبات دو کشور در مسیر جدیدی قرار گرفت. ورود این دو کشور به جمع علاقه‌مندان به تجدّد و تلاش آشکار آن‌ها در نزدیکی به تمدن غرب، زمینه‌ساز علایق مشترک سیاسی و فرهنگی میان آن‌ها گردید. گام‌های نخست ایران و ترکیه در توسعۀ روابط یکدیگر، بیشتر معطوف به اقدامات فرهنگی همچون تبادل دانشجو و استاد و نیز متون با ارزش ادبی و تاریخی بود. این روند با وقوع جنگ جهانی دوم ادامه نیافت و توجّه دو کشور بر مسائل داخلی متمرکز شد. پس از پایان جنگ و شکل‌گیری دنیای دوقطبی، به‌ویژه با توجّه به فضای جنگ سرد، دو کشور که اینک متحد آمریکا به‌حساب می‌آمدند درصدد برقراری روابط صمیمانه برآمدند. بنا به همین ملاحظات، روابط خود را در چارچوب توافق‌نامه‌هایی مانند پیمان‌های بغداد، سنتو و سازمان همکاری عمران منطقه‌ای (rcd) توسعه دادند و توسعۀ روابط فرهنگی را هم در دستور کار قرار دادند. در سال 1959 م. /  1337 ه.ش. یک قرارداد فرهنگی بین طرفین به امضا رسید که چارچوب روابط فرهنگی دو کشور را مشخص کرد. در این دوره انجمن‌ها و  موسسه‌هایی همچون انجمن دوستی  ترکیه و ایران، انجمن  دوستی  و روابط  فرهنگی ایران و ترکیه، انجمن دوستی و فرهنگ زنان ترک-ایرانی، انجمن دوستداران همکاری عمران منطقه‌ای، با ابتکار برخی از دولتمردان، روشنفکران و بازرگانان برجسته به منظور بهبود و پیشرفت روابط فرهنگی دو کشور تاسیس گردید. هدف این مقاله بررسی روابط فرهنگی بین ایران و ترکیه در دورۀ محمدرضا پهلوی با تکیه بر انجمن‌ها و موسسه‌های فرهنگی است؛ و با روش توصیفی-تحلیلی و بر اساس منابع اسنادی و کتابخانه‌ای نوشته شده است. این مقاله برای نخستین بار، به طور همزمان از اسناد ایرانی و ترکی و نیز پژوهش‌های انجام‌شده در هر دو زبان، به شکل گسترده استفاده کرده است‌

cultural relations between iran and turkey during the period of mohammad reza pahlavi (1941-1979) with an emphasis on associations and cultural institutions

iran and ottoman empire passed through a similar historical process while trying in the path toward achieving of modernity after various competitions and involvements with each other in post-modern era at the second half of 19th century and first quarter of 20th century. after taking power by ataturk in turkey and pahlavi first  in iran, these ties were placed in a new trend between two countries. entry of these two countries into interest group of modernity and their overt attempts to approach to the western bloc prepared the ground for common sociopolitical interests among them. the first steps taken by iran and turkey in developing relations with each other were mainly tended to some cultural measures e.g. exchange of students and teachers and also texts with literary and historical values. during world war ii, this trend did not continue and both countries concentrated their attention on political and security issues. after the end of the war and formation of bipolar world, especially with respect to the climate of cold war, two countries, which were now assumed as us allies, tended to establish cordial relations. based on these considerations, they developed relations with each other within framework of some accords e.g. baghdad treaty, central treaty organization (cento) and regional cooperation for development (rcd) organization and they put development of cultural relations on their agenda. a cultural treaty was signed among both sides in 1959 (1337h.s) which specified the framework of cultural relations among both countries. several associations and institutions were established and innovated by some of statesmen, intellectuals and leading merchants to improve and advance cultural relations between two countries at this period such as iran-turkey friendship association, association of friendship and cultural relations among iran and turkey, turk-iranian females friendship and culture society, association of adherents of regional cooperation for development (rcd). the present paper aims to analyze cultural relations among iran and turkey during era of mohammad reza pahlavi (shah) by focusing on cultural associations and institutions and it has been written using descriptive-analytical method and based on documented and librarian sources. persian and turkish documents as well as conducted studies have been widely and simultaneously utilized in both languages in this paper for the first time