جلوه‌های ملی‌گرایی در نمایشنامه‌های فارسی دوره مشروطه و اوایل پهلوی (1285-1320ش.)

نمایشنامه یک گونه‌ جدید نوشتاری است که ظهور آن در ایران به دوره قاجاریه بازمی‌گردد. ظرفیت این گونه نوشتاری برای بیان مضامین مدرن و جذابیت زبان آن برای مخاطبان عام، به‌ویژه تحصیل‌کردگان متجدد، طیفی از تجددگرایان ایرانی را برانگیخت که از این ابزار برای پیشبرد اهداف و ترویج آرای خویش بهره گیرند. اندیشه این تجددگرایان که اغلب دغدغه نوسازی داشتند، بازتابی از گفتمان‌های غالب زمانه بود. ملی‌گرایی مدرن یکی از این گفتمان‎های غالب بود که از نیمه دوره قاجاریه، همنوا با رونق شرق‌شناسی و اکتشافات باستان‌شناسی، سپهر فکری و گفتمانی ایران را متاثر کرد. در کنار روایت‌های تاریخی و رساله‌های سیاسی، نمایشنامه‌ها نیز عرصه تجلی این تاثیرپذیری بودند؛ با این تفاوت که جنبه نمایشی و لحن زنده این نمایشنامه‌ها دامنه اثرگذاری آن را فراتر می‌برد. در پژوهش حاضر، از رهگذر بررسی ادبیات نمایشی دوره مشروطه و مقطع نخست دوره پهلوی، تلاش شده به این پرسش پاسخ داده شود که این گونه ادبی تا چه میزان بازتاب‌دهنده تغییری است که در گذار از مشروطه به پهلوی در فهم و تفسیر تجددگرایان ایرانی از گفتمان ملی‌گرایی صورت پذیرفت؟ بررسی تحلیلی محتوای این نمایشنامه‌ها حکایت از تاکید بر یکپارچگی ملی با محوریت نشانه‌هایی چون نقشه، پرچم و سرود ملی، بیگانه‌ستیزی بعضاً مبتنی بر دیگریِ عرب، نگاه حسرتناک به گذشته به‌ویژه گذشته باستانی و چهره‌های اساطیری-تاریخی و رمانتیزه کردن آن و ضرورت ایجاد انسجام ملی بر محور اقتدار شاهانه دارد

nationalism as reflected in persian playwriting in late qajar and early pahlavid period (1906-1941)

as a new form of writing, playwriting found a significant popularity in contemporary iran to express modern political and social concepts. in fact, play had the potential to address more audiences than what had the pre-modern classic literature. focusing on play’s of constitutional and pahlavi periods, this essay aims to discuss nationalism as a strong discourse in modern iran. playwrights tried to redefine iranian nationalism with emphasizing on symbols such as the flag, the map, the national anthem and nostalgic look at the ancient past. their suggestions for strengthening nationalism in iran have focused on modern education, raising children and defining a modern concept of homeland. what’s more, plays of these two era are not categorize in the same way. during pahlavi period the central government supported nationalism, thus this concept takes on an authoritarian aspect. in this period, nationalism discourse have been dominant and playwritings influenced by this discourse. a comparative look at the plays of pahlavi period and the constitutional era shows this discourse turn. this turn has clearly reflected in the approach of plays to the issue of nationalism