نام گذاری دروازه های باروی جی و خشکسالی زمان پیروز ساسانی

در ذکر اخبار اصبهان ابونعیم اصفهانی و محاسن اصفهان مافروخی آمده است که معماری به نام آذرشاپور بن آذرمانان اصفهانی به فرمان پیروز ساسانی باروی جی را تکمیل می‌کند و چهار دروازه به نام‌های خور، ماه، گوش و تیر برای آن قرار می‌دهد. به گفته این نویسندگان، دروازه‌های جی دلالت تقویمی داشتند، به طوری‌که در انقلاب تابستانی دروازه‌های ماه و تیر و در انقلاب زمستانی دو دروازه خور و گوش مطلع و مغرب خورشید قرار می‌گرفتند. پرسش اصلی مقاله این است که آیا گذاشتن نام چهار ایزد، که ضمناً نام روزهای یازدهم تا پانزدهم تقویم زردشتی نیز هست، بر دروازه‌ها ارتباطی با دلالت تقویمی آن‌ها دارد؟ در پاسخ به این پرسش ضمن ریشه‌یابی روایات مربوط به بنای جی نشان داده‌ایم که در زمان ساسانیان این چهار روز زمان برگزاری گاهنبارهای اول و دوم از گاهنبارهای شش گانه بوده است. موعد برگزاری گاهنبار دوم، در بزرگداشت آفرینش آب، چند روزی پس از انقلاب تابستانی بود. جشن دیگری در ستایش آب، آب ریزان یا آفریجکان در گویش اصفهانی، در انقلاب تابستانی برگزار می‌شد. با توجه به این اطلاعات می توان گفت که موقعیت مکانی چهار دروازه، که در زمان پیروز ساخته شده‌اند و نیز نام آنها با جشن‌های ستایش آب و وقایع نجومی هم‌زمان با آن‌ها مربوط بوده است. علاوه بر این، به نظر می‌رسد که نام دروازه گوش، نزدیک‌ترین دروازه به زاینده‌رود نیز یادآور یکی دیگر از جشن‌های بزرگ‌داشت آب به نام تیرگان اکبر باشد که در روز گوش از ماه تیر برگزار می‌شد.

naming the gates of jay and the famine under sassanian king pērōz

mafaroukhi and abunoaym isfahani, in their books about the history of isfahan, said that the sassanian king pērōz ordered an isfahani architect, named āzarshāpour, son of āzarmāhān, to finish the fortress of jay (old city of isfahān). he built four gates on the wall. in summer solstice, two gates were the place of sunrise and sunset, as in winter solstice, two other gates had the same situation. the gates were named khor, māh, tīr and, gōsh, names of four zoroastrian deities and four successive days in the zoroastrian calendar. this paper aims to investigate the relationship between the names of the gates of jay and the summer and winter solstices. in the sassanian era, these days were well-known because they were the time of two gahanbārs, the six seasonal zoroastrian feasts. the first and second gahanbārs were held in the four days mentioned above. the second gahanbār’s time was several days after the summer solstice, and it was in celebration of the creation of water. another feast in celebration of water named ābrīzān (water pouring), or āfrējkān in isfahani dialect. it was held in the summer solstice and related to the end of a long-term famine under pērōz’s rule. according to isfahani writers, at the end of the famine, when it rained, people aspersed water on each other and is named the day ābrīzān after that. it seems that the names of the four gates of jay, which were built under pērōz, and their location are related to the feasts and astronomical events associated with the veneration of water. moreover, the name of the nearest gate to zāyandeh roud gōsh could also be related to another feast in celebration of water, greater tīrgān, that was held on the day gōsh of the month tīr, tīrgān was very similar to ābrīzān, except the latter was an astronomical feast.