امارت بابان و امنیّت قلمرو غرب ایران 1236-1212 قمری

نقش و جایگاه امارت بابان در روابط ایران و عثمانی مورد غفلت قرار گرفته است. مسئله اصلی جُستار حاضر، بررسی تاثیر ناتوانی دولت مرکزی عثمانی در ولایات شرقی در امنیّت قلمرو غرب ایران است. امارت بابان و پاشالیک بغداد از ایالات دور از مرکز عثمانی بودند. قلمرو هر دو حکمرانی بعد از پیمان زهاب از قلمرو ایران جدا شدند، اما نفوذ و نقش ایران در بابان و بغداد هیچگاه از بین نرفت. ناتوانی یا بی ارادگی دولت مرکزی عثمانی به‌ویژه از سده دوازده  تا نیمه سده سیزده منجر به خلاء قدرت در ولایات شرقی شده بود. چنین وضعیتی به مثابه تهدید جدّی برای قلمرو غرب ایران بود. چنانکه اتباع و سرحدات ایران بارها در معرض تاخت و تاز اکراد و اعراب بابان و بغداد قرار گرفتند. دولت ایران، برای تامین امنیّت قلمرو خود و نیز حفظ و تداوم نقش و نفوذ خود در قلمرو بابان، به ناچار درگیر منازعات بابان و بغداد می شد. برخی پژوهشگران، ورود ایران به مسایل بابان و بغداد را به غلط «دخالت» دانسته اند. درحالی که درگیر شدن ایران، به مثابه حقّی مشروع برای دفاع از خود بود. در جُستار حاضر، به روش توصیفی تحلیلی و رویکرد انتقادی، با استناد به اسناد و منابع ایران و عثمانی، ادّعای «دخالتِ» ایران رد شده است؛ زیرا درگیر شدن ایران در امور بابان و بغداد بیش از آنکه مبتنی بر خواست دولت ایران باشد، ناشی از ناتوانی و بی ارادگی دولت عثمانی در ولایات شرقی بود. اصولاً دولت عثمانی از منظر حقوق بین الملل، در زمره دولت‌های ناتوان و بی اراده (unable or unwilling states) محسوب می شد. دولت ایران برای تامین امنیّت اتباع و سرحدات خود، بجز راه‌های سیاسی و دیپلماتیک، گاه ناچار به استفاده از زور می شد.

the emirate of baban and the security of the western territory of iran (1798-1820)

the role and position of the kurdish baban emirate in iran-ottoman relations has been neglected. the main problem of the present research is to investigate the impact of the ottoman central government’s inability in the eastern provinces on the security of the western territory of iran. emirate of baban and pashalik of baghdad were provinces far from the ottoman center. the territories of both rulers were separated from the territory of iran after the zohab treaty, but iran’s influence and role in baban and baghdad never disappeared. the inability and unwilling of the ottoman central government - especially from the twelfth century to the middle of the thirteenth century - had led to a power vacuum in the eastern provinces. such a situation was a serious threat to the western territory of iran. as the subjects and borderlands of iran were exposed many times to the raids of the kurds and arabs of the territory of baban and baghdad. in order to ensure the security of its territory, as well as maintaining and continuing its role and influence in the territory of baban, iran was inevitably involved in the conflicts between baban and baghdad. some researchers have wrongly considered iran’s involvement in baban and baghdad issues as interference. while iran’s involvement was as a legitimate right to self-defense. in the present research, the claim of iran’s interference has been rejected by a descriptive-analytical method and a critical approach, citing iranian and ottoman documents and sources. because the involvement of iran in the affairs of baban and baghdad was more than based on the will of the iran, it was caused by the inability and unwillingness of the ottoman government in the eastern provinces. basically, the ottoman government was considered among the unable or unwilling states from the point of view of international law. in order to ensure the security of its subjects and borderlands, iran sometimes had to use force, except for political and diplomatic ways.