واکاوی علل عدم موفقیت کمپانی انگلیسی مسکوی در ایران عصر صفوی

تجارت بین‌المللی در قرن شانزدهم میلادی شاهد تغییرات ژرفی بود که شکل‌گیری کمپانی‌های تجاری و کشف راه‌های دریایی جدید را می‌توان از مصادیق بارز آن دانست. یکی از نخستین کمپانی‌هایی که در این قرن موجودیت یافت و توانست راه دریایی جدیدی را به تجارت بین‌المللی بگنجاند، کمپانی مسکوی بود. این کمپانی همچنین موفق شد نخستین مناسبات تجاری و دیپلماتیک مستقیم میان انگلستان و ایران را از مسیر دریاهای شمالی و روسیه منعقد کند. اما بعد از دو دهه فعالیت کمپانی در ایران عصر صفوی، این موسسۀ بازرگانی از ادامۀ فعالیت‌های تجاری در ایران صرف‌نظر کرد و جوامع تجاری انگلستان، ارتباط با ایران را از مسیرهای دیگری پیگیری کردند. این پژوهش به دنبال پاسخ به این مسئله است که چرا کمپانی انگلیسی مسکوی از استمرار تجارت با ایران از طریق دریایی شمال و روسیه صرف‌نظر کرد و چه عواملی در اتخاذ چنین تصمیمی موثر بودند. این مقاله به روش توصیفی-تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای به دنبال بررسی علل قطع روابط تجاری میان ایران و انگلستان در نیمۀ دوم قرن شانزدهم میلادی برای برهه‌ای از زمان است. یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که مناسبات سیاسی میان دولت‌های صفوی، عثمانی، روسیه و انگلستان با یکدیگر و نتایج ناشی از آن مانند جنگ‌ها، صلح‌ها، رقابت‌ها و تیرگی روابط میان آن دولت‌ها تاثیرات سوئی بر عملکرد کمپانی گذاشت. شرایط جغرافیایی و امنیتی حاکم بر مسیر مورد استفادۀ کمپانی نیز موانع عدیده‌ای را بر سر راه بازرگانان انگلیسی ایجاد می‌کرد. علاوه بر عوامل مذکور، تجار انگلیسی پس از پشت‌سرگذاشتن این مشکلات و سختی‌ها، خود را با رقبای کهنه‌کار و پرتجربه‌ای مانند ترک‌ها، ونیزی‌ها و ارامنه در بازارهای ایران مواجه می‌دیدند. مجموع این موانع مدیران کمپانی مسکوی در لندن را به ترک تجارت با ایران از طریق راه‌های شمالی متقاعد کرد.

investigating the causes of the failure of the english company of muscovy in safavid iran

in the 16th century, international trade underwent profound changes, the establishment of trade corporations and new trade routes being among the most significant proofs and evidence. the muscovy company was one of the first companies to successfully explore and incorporate a new marine route into international trade. it was also able to initiate the first direct commercial and diplomatic relations between england and iran through the northern seas and russia. however, after twenty years of business work in safavid iran, it ceased its commercial activities in iran and english commerce. this paper investigates the causes that prompted muscovy company to discontinue trade with iran via the northern seas with russia, as well as the effective factors that led to this decision. this paper employs a descriptive-analytical approach based on library sources to investigate the reasons for the temporary break in commercial relations between england and iran in the second half of the 16th century. our research indicates that the political relations between the safavid, ottoman, russian, and english governments, as well as the ensuing wars and peace, competition, and hostile relations, negatively impacted the company’s operations. the geographical and security conditions that dominated the company’s route created numerous obstacles for the business of the english merchandise. in addition to overcoming these obstacles, they had to compete with ancient and experienced turks, armenians, and venetians on the iranian market. the aforementioned impediments persuaded the london-based leaders of the muscovy company to abandon trade with iran via the northern routes.