تامّلی بر رابطه بازار با روحانیت شیعه در عراق

طی دوران حکومت صفویه، به ‌واسطه ارتباط نزدیک حکومت با ساختار نهاد دینی، حیات ‌اقتصادی بسیاری از علما مبتنی بر مواجب دیوانی وکمک‌های اعطایی از طرف دولت بود، اما به?دنبال سقوط صفویه و انتقال مراکز علمی و فقهی شیعه از ایران به عتبات عالیات، از نظر اقتصادی نیز تحوّل عمده‌ای در منابع مالی روحانیت شیعه ایجاد شد. محرومیت علما و مجتهدین از حمایت‌های مالی دولت، آنان را در شرایطی قرار داد که مجبور شدند تا با تجدید نظر?در ساختارهای اقتصادی و اجتماعی خود، آنها را بر بنیان‌های جدیدی بنا نهند. در این ?میان، ارتباط علما با بازار، امکان برخورداری از منابع جدید مالی را به آنان اعطانمود. علی‌رغم ارتباط دیرینه بازار با روحانیت شیعه به نظر می‌رسد از نیمه دوم قرن? نوزدهم میلادی، مفهوم جدیدی از اتحاد بازار با روحانیت ساکن در عتبات شکل‌گرفت. بررسی ماهیت و نحوه تعامل دوسویه بازار ایران و عراق با روحانیت ساکن در عتبات، در کنار تاثیر ساختار سیاسی دو کشور بر شدّت و ضعف این تعامل، اساس مقاله پیش روی را? تشکیل می‌دهد.