نقش گروه‌های نظامی در تحولات خلافت عباسی (300-330ه.ق) بر اساس رویکرد پاتریمونیال وبر (مطالعه موردی سه گروه مصافیان، ساجیان و حجریان)

این پژوهش در‌صدد است تا نقش سه گروه نظامی «مصافیان»، «ساجیان» و «حجریان» در رخداد‌های خلافت عباسی طی سال‌های 300 تا 330ه.ق. بر اساس رویکرد پاتریمونیال وبر را بررسی نماید و به چگونگی ورود  سه گروه مذکور به دستگاه خلافت  و نقش آن‌ها در حفظ یا اضمحلال قدرت خلفا و علل هواداری یا سرکشی ایشان از خلفا، پاسخ دهد. با تاسیس دولت عباسی، بر‌خلاف عصر اموی که ساختار نظامی، جنبۀ عشیرتی داشت و بر ارتش شامی متکی بود، این نهاد تاثیر‌گذار، بر گروه‌های موسوم به «ابناء»، «موالی» و «زواقیل» تکیه داشت. در آغاز قرن چهارم هجری، گروه‌های نظامی دون‌پایه در رویدادهای مربوط به نهاد خلافت، نقش تعیین‌کننده‌ای ایفا نمودند که سه گروه «مصافیه»، «ساجیه» و «حجریه» از بقیه برجسته‌تر بودند و نقش آن‌ها در دوران خلافت «المقتدر»، «القاهر» و «الراضی» بسیار مشهود است. نتایج این نوشتار، حاکی از آن است که سه گروه مذکور، بنا به منافع مالی، رویکردهای متفاوتی در برهه‌های مختلف اتخاذ می‌کردند. آن‌ها گاه به هواداری از خلیفه می‌پرداختند و گاه با دشمنان وی همکاری می‌نمودند؛ از طرفی وابستگی بیش از حد خلفا به این گروه‌های نظامی، از یک سو سبب اعطای املاک و دیگر امتیازات به آن‌ها و از سوی دیگر باعث تشتت و چندپارگی قلمروی اسلامی گردید.

The Role of Military Groups in the Developments of the Abbasid Caliphate (300-330 AH) Based on Max Weber’s Concept of Patrimonialism. (Case Study of Three Groups: Masafids, Sajids, and Hujrids)

Based on Weber’s patrimonial approach, this study investigates the role of three military groups Masafids, Sajids, and Hujrids, who served under the Abbasid Caliphate, in the events between the years 300 to 330 AH. This study also aims to determine how the three groups came to be a part of the Abbasid administration, what role they had in maintaining or weakening the caliphs’ authority, and why they supported or opposed the caliphs.Unlike the Umayyad Caliphate, whose military structure had a tribal character and relied entirely on the Levant, the formidable military apparatus of the Abbasid state relied on military units called &Abna,& &Mawali,& and &Zawaqil.& At the beginning of the fourth century AH, lowranking military groups played a decisive role in the politics of the Abbasid Caliphate.The three groups, &Masafids,& &Sajids,& and &Hujrids,& were more prominent than the others, and their role was quite evident during the caliphate of alMuqtadir, alQahir, and alRadhi.The findings of this study show that owing to financial considerations, the three groups used various tactics at various periods as they supported the caliphs at times and collaborated with their foes at other times. Moreover, the caliphs’ excessive reliance on these armed groups resulted in the grant of estates and other privileges, leading to the disintegration of the Islamic domain.