تولید متون فقهی شیعی در دوره نخست دولت صفوی نمونه موردی: جمال‌الانشاء

با روی کار آمدن دولت صفوی و رسمیت یافتن آیین تشیّع، نیاز به متونی وجود داشت که دستورالعمل ها و قواعد فقهی این مذهب را در حوزه های مختلف برای عموم افراد جامعه شرح دهند. یکی از این حوزه های فقهی، علم شروط و وثایق است که دستورالعمل های تدوین اسناد و قباله های شرعی را توضیح می دهد. اهمیت فراوان این حوزه و کمبود منابع مدوّن در خصوص آن، سبب شد عبدالحی بن عبدالوهاب حسینی، که منصب قضاوت هرات را در دوره شاه اسماعیل و شاه طهماسب صفوی بر عهده داشته و خود از نخبگان فرهنگی اواخر عصر تیموری محسوب می گردد، دست نامه ای آموزشی بر مبنای اصول فقه شیعه برای راهنمایی محضرداران شرعی تدوین کند. این دست نامه آموزشیِ فقهی که آن را از حیث اشتمال بر تعداد زیادی از نمونه های اسناد شرعی و نامه های تاریخی می توان یک مجموعه منشآت دانست، علی رغم اهمیت فراوانش تاکنون مورد توجه قرار نگرفته است؛ ولی چنانچه با مجموعه های مشابه و معاصر خود مورد قیاس قرار گیرد و شرایط تاریخی در زمان تالیف آن بررسی شود، روشن خواهد شد که مولف با هدف تقویت ادبیات فقه شیعی به تالیف آن دست زده است. علاوه بر این، کتاب از حیث مطالعه وقایع تاریخی هرات در قرن دهم هجری اعم از پیامدهای حملات چندباره ازبکان به این منطقه و نیز نزاع ها و کشمکش های میان مقامات صفوی در خراسان و همچنین، از جهت شناخت اصول حاکم بر کار کاتبان محاضر شرعی در ابتدای دولت صفوی بسیار حائز اهمیت است.

the Production of Shia Jurisprudence Texts in the First Part of Safavid Period, Case Study: JamalalInsha

At the beginning of Safavid period and the conversion of Iran to Shia, there was a need for texts explaining the jurisprudence regulations of this religion in different fields to all members of society. The field of Shurūt and Vasāyiq that specifies the instructions of preparing and writing legal documents is one of the fields. Its great importance along with the lack of resources in this regard, made ‘Abdulḥai ibn ‘Abdulvahhāb Hosseini, Herat’s judge (Qāżī) in the reign of Shah Ismail I and Shah Tahmasb I and one of the cultural elites in last Timurid era, write a handbook based on Shia jurisprudence to guide the staff in religious registries. This handbook entitled Jamāl alInshā (Beauty of Inshā) containing plenty of legal documents and historical letters can also be considered as an example of sources called Munsha’āt (collection of letters). Despite its importance, the book has not been yet investigated on. If this text is compared with its contemporary and similar works and the historical context in the time of its compilation is regarded, then it will be clear that the author’s purpose in writing the book, has been strengthening Shia resources in jurisprudence. Furthermore, this book is so important in studying historical events in Herat in sixteenth century such as the results of repeated attacks by uzbeks to this area and also the conflicts among Safavid authorities in Khorasan.