بنای سرخه دیزۀ ناودار: ایوان عظیم ماذروستان در امتداد شاهراه خراسان بزرگ

از قرن سوم تا هفتم هجری، برخی جغرافی دانان قرون نخستین و میانی دورۀ اسلامی در تالیفات خود از یک جای نام با عناوین نزدیک به هم چون ماذرواستان، ماذروستان و مای ذرواستان یاد کرده اند که جملگی به یک مکان یا محدودۀ جغرافیایی واقع در امتداد راه خراسان بزرگ اشاره دارند. پژوهشگران مختلف برای مکان یابی ماذروستان، گزینه های متفاوتی چون، طاق گرا، قلعۀ یزدگرد، بنای سرخه دیزه، مسیر گیلان غرب و دشت ایوان غرب پیشنهاد کرده اند. از این رو این پژوهش در پی پاسخ به این پرسش است که جای نام ماذروستان در متون دورۀ اسلامی با کدام منطقه یا محوطۀ باستانی قابل انطباق است. نگارندگان به استناد چند سرنخ مهم تاریخی و جغرافیایی که شواهد باستان شناسی و زبان شناسی نیز از آن حمایت می کند، موقعیت جای نام مذکور را در منطقۀ جنگلی «ناودار» شهرستان دالاهو، در غرب استان کرمانشاه مکان یابی می کنند. نگارندگان معتقدند که نام قدیمی این مکان (ماذروستان)،‌ احتمالاً ریشه در نام سرزمین ماد (مای) دارد، و یا همچون نام امروزی این منطقه (ناودار= میان درختستان)، ریشه در مهمترین شاخصۀ طبیعی این منطقه دارد که عبارت است از وجود پوشش متراکمی از جنگل مازو (بلوط)، که سراسر منطقۀ موردبحث را فراگرفته است. همچنین نگارندگان معتقدند که کاخ یا ایوان ماذروستان که در متون دورۀ اسلامی به بهرام گور منسوب است، با بنای سرخه دیزه کنونی که در حد میانۀ منطقۀ ناودار واقع شده، قابل انطباق است و نام سرخه دیزه (سرخ دژ) نیز احتمالاً به حکایات و روایات کهن ایرانی چون هفت پیکر نظامی، ارتباط دارد که بر اساس آن بهرام گور کاخی سرخ رنگ برای یکی از همسران خود برپا کرد.

The Monument of SorkhahDīzah of Nāwdār: The Huge Iwan of Mādhruestān along the Great Khorasan Road

From the third to the seventh century AH, Islamic geographers have mentioned a toponym with similar names such as Mādhruestān, Mādhrustān, and Māīdhruestān, all of which point to a place or area along the Great Khorasan Road. So far, researchers have suggested different options for the location of Mādhrustān, including Taqe Gara, Qalehi Yazdgird, SorkhahDizah, the route of Gilane Gharb and the plain of Eywane Gharb. The present research seeks to find out which area or ancient site can possibly conform to the toponym of Mādhrustān. The authors, based on some historical and geographical clues supported by archaeological and linguistic documents, demonstrate the conformity of Mādhruestān with the forested area of ​​“Nāwdār” in the county of Dālāhū. Moreover, the authors believe that the name “Mādhrustān” is probably rooted in the name “Media,” or as its modern name (Nāwdār = among the forest), is rooted in the most important natural feature of the mentioned area, i.e. the dense cover of the Māzū (oak) forest covering the entire area. The authors believe that the Nāwdār Palace, which is attributed to Bahram Gūr in Islamic texts, corresponds to the current Sorkhah Dizah monument which is located in the middle of the Nāwdār region. The authors believe that the name Sorkhah Dizah (red fort) probably refers to ancient Iranian stories such as those found in the book Haft Peykar according to which Bahram Gūr errected a red palace for one of his wives.