الواح زرین فام کاشان در اواخر سدۀ نهم و نیمۀ اول سدۀ دهم هجری

اگرچه کاشان در عصر ایلخانی یکی از مهم ترین مراکز تولید کاشی های زرین فام در جهان اسلام بود، از نیمۀ سدۀ هشتم هجری این صنعت در این شهر دچار رکود شد. پس از آن، از اواخر سدۀ نهم هجری مجدداً شاهد رواج ساخت کاشی های زرین فام در کاشان اما با فرم و محتوای متفاوت هستیم. این زرین فام ها کاربردهایی نظیر لوح مزار، محراب و وقف نامه دارند و بیشتر معطوف به افراد و مراکز محلی در کاشان و اطراف آن است. در این مقاله پانزده نمونه از این کاشی ها که در خلال سال های 883 تا 967 هجری تولید شده اند، معرفی می شود. تصاویر آنها از منابع مکتوب مانند آثار پژوهشگران و کاتالوگ حراجی‌ها و موزه ها و مطالعات میدانی به ویژه در محل اصلی تهیه شده است. این نوشتار با بهره گیری از جستجوی میدانی و مطالعۀ کتابخانه ای، ضمن معرفی دو لوح زرین‌فام ناشناخته، برای اولین بار به بازخوانی محتوا و انتشار تصاویر تمام نمونه های شناخته شده پرداخته و بررسی می کند که این کاشی‌ها به لحاظ فرم و صورت چه ویژگی هایی دارد؟ و محتوای این الواح چه ارتباطی با باورهای مذهبی مردم ایران، به ویژه کاشان در آغاز عصر صفوی دارد؟ نتایج نشان می دهند که زرین فام های این دوران تابع فرم و شکل کلی تقریباً یکسانی هستند و محتوای آنها تحت تاثیر باورهای شیعی و محوریت صلوات بر چهارده معصوم است.

The Lusterware Produced in Kashan at the End of the 15th Century and in the First Half of the 16th Century

Although Kashan was one of the main centers of lusterware production in the Islamic world during the Ilkhanid period, from the middle of the fourteenth century this industry declined in the city. Afterwards, at the end of the fifteenth century, once again, we witness the prevalence of making luster tiles in Kashan, but with different forms and contents. This article introduces 15 tiles which were produced between the years 1478 and 1560. These tiles were generally in the form of inscribed tablets with such functions as tombstone and mihrab, and were installed on the walls of religious buildings such as mosques and shrines. This paper, besides introducing two unknown luster tiles, surveys the content of all the known samples. It also tries to determine the difference between the luster tiles of this period and the Ilkhanid samples in terms of form, use, and content. Moreover, the relationship between the content of these tiles and the religious beliefs of the Iranian people at the beginning of the Safavid era has been addressed. The results show that in contrast to the Ilkhanid samples in which Quranic phrases constitute the main content, the luster tiles of this era are influenced by Shiite beliefs.