روابط هدایت الله خان فومنی (گیلانی) با حکومت مرکزی (1170-1200ق/1757-1786م)

سرزمین گیلان، به واسطۀ موقعیت جغرافیایی‌اش، از ورود اسلام تا صفویه، همواره تحت فرمان خاندان های حکومتگر محلی بوده و معمولاً زیر سلطۀ مستقیم حکومت مرکزی قرار نداشت. این روند تا پیش از روی کار آمدن صفویان هم چنان ادامه پیدا کرد. فقط در دورۀ صفوی، شاه عباس اول (حک: 996-1038ق/1588-1629م) با بسط نفوذ و سلطۀ حکومت مرکزی در گیلان، بساط حکومت‌های محلی آن را در هم پیچید. از آن پس، امور گیلان توسط کارگزاران و حکمرانان منصوب از طرف حکومت مرکزی اداره می شد. در دورۀ کریم خان زند (حک: 1163-1193ق/1750-1779م.) نیز هدایت الله خان به حکومت آن ایالت منصوب شد ولی به واسطۀ علل و عوامل مختلف رابطۀ او با حکومت مرکزی تغییر یافت. این پژوهش با روش توصیفی تحلیلی، برای ارائۀ پاسخ به این سوال تنظیم شده است که روابط هدایت الله خان گیلانی با حکومت مرکزی چرا و چگونه تغییر یافت؟ یافته های این پژوهش نشان می دهد که  روابط هدایت الله خان با حکومت مرکزی تحت تاثیر عواملی همچون ضعف حکومت مرکزی، توان یابی نظامی حاکم گیلان، برقراری روابط سیاسی و اقتصادی با حکومت های هم جوار متغیر و تابع شرایط بود. حاکم گیلان با توسل به اقدامات سیاسی، نظامی و اقتصادی و سرکوب خوانین محلی  در صدد تلاش برای حفظ موجودیت خود و افراد تحت سرپرستی‌اش، در مقابل حکومت مرکزی و دیگر مدعیان سیاسی قدرت بود.

the relations of hedayatullah khan foumani (gilani) with the central government (11701200 a.h./ 17571786)

due to its geographical location, gilan, since the arrival of islam until the safavid era, was always under the rule of local families and was not usually under the direct control of the central government. only in the safavid period, shah abbas i (d. 9961038 ah/ 15881629 ad) put an end to the reign of local governments through the expansion of the influence and domination of the central government over gilan. since then, gilan’s affairs were governed by agents and rulers appointed by the central government. during the reign of karim khan zand (d. 11631193 ah/ 17501779 ad), hedayatullah khan was appointed as the governor of the province, but due to various reasons and factors, his relationship with the central government changed. through a descriptiveanalytical method, this paper seeks to answer the question of why and how hedayatullah khan’s relationship with the central government changed. the findings of this study show that hedayatullah khan’s relations with the central government were influenced by factors such as the weakness of the central government, the military empowerment of the ruler of gilan, and the establishment of political and economic relations with the neighboring governments. the ruler of gilan, by resorting to political, military and economic measures and suppressing the local readers, sought to maintain his power and that of his subordinates against the central government and other political claimants.