ایرانیان قاف‌نشین؛ پژوهشی در اسناد نمایندگی ایران در ولادی‌قفقاز (13151337ق/18971919م)

شهر ولادی‌قفقاز که طی فرآیند استیلای روسیۀ تزاری بر منطقۀ قفقاز در اواخر قرن هجدهم میلادی بنیان نهاده شد، به‌تدریج به‌صورت یکی از اهداف مهاجرت، از داخل و خارج امپراتوری روسیه درآمد. این شهر، به‌ویژه از نیمۀ دوم قرن نوزدهم میلادی، یکی از مقاصد مهاجرت دائمی و موقت ایرانیان در قلمرو روسیه بود. با افزایش جمعیت ایرانیان در ولادی‌قفقاز و مناطق پیرامون آن، نمایندگی کنسولی ایران در 1315ق/1897م، در آنجا تاسیس شد. مقالۀ حاضر کوشیده است تا برپایۀ اسناد به‌جامانده از نمایندگی ایران در ولادی‌قفقاز، موجود در آرشیو وزارت خارجۀ جمهوری اسلامی ایران، تصویری کلی از حضور و فعالیت کارگزاران دولتی و مهاجران ایرانی مقیم این شهر، از زمان تاسیس نمایندگی دولت ایران در ولادی‌قفقاز تا فروپاشی امپراتوری تزاری و وقوع جنگ‌های داخلی در روسیه ارائه کند. این اسناد، منبع ارزشمندی برای آگاهی از ابعاد مختلف حیات ایرانیان مقیم ولادی‌قفقاز و چالش‌های پیش روی کارگزاران نمایندگی است. نمایندگی دولت ایران به‌واسطۀ اقداماتش در ایجاد و حفظ مسجد شیعیان (ایرانیان)، مدرسۀ نوروز و انجمن همت، نقشی مهم در ایجاد همبستگی میان اعضای جامعۀ ایرانی شهر داشت و در مقاطع و موقعیت‌های مختلف به صیانت از حقوق اتباع ایران پرداخت. درعین‌حال، عدم توازن در روابط ایران و روسیه، خصومت‌ها و رقابت‌های شخصی و محفلی میان اجزای مختلف وزارت خارجه و وجود بی‌نظمی‌ها و بی‌انضباطی‌های مالی، مانعی جدی در ارتقای عملکرد نمایندگی ایران در ولادی‌قفقاز بود.

The Iranian Diaspora in North Caucasus: A Study on the Records of the Iranian Consulate in Vladikavkaz (18971919)

The city of Vladikavkaz, founded during the expansion of the Russian Empire to the Caucasus in the late eighteenth century, gradually attracted immigrants from inside and outside the empire. This city, especially since the second half of the nineteenth century, became one of the destinations for permanent and temporary migrations from Persia. With the increase of the Iranian population in Vladikavkaz and the surrounding areas, the Iranian consulate was established there in 1897. The aim of this study is to provide a general overview of the activities of Iranian officials and immigrants in Vladikavkaz since the establishment of the Iranian consulate in 1897 until the collapse of the Tsarist Empire and the outbreak of civil war in Russia based on the consular records in the archive of Iran’s Ministry of Foreign Affairs. Through its efforts to establish and maintain a Shia mosque, Nowruz School, and Hemmat Association, the Iranian consulate played an important role in supporting solidarity among the Iranian diaspora in the city and protecting the rights of the Iranian citizens. However, the affairs with the Russian Empire, hostility and rivalry inside the Iranian Foreign Ministry, and financial problems were the main challenges faced by the Persian consul in Vladikavkaz.