تحلیلی بر نگاه دوگانه و متناقض منابع عصر ساسانی درباره اشکانیان (روایات ملی و تواریخ اسلامی)

خدای‌نامه‌ها حاصل جریان تاریخ‌نگاری قرون پایانی حکومت ساسانی هستند. هرچند اصل خدای‌نامه‌ها ازمیان‌رفته‌اند، امّا منابع برگرفته از آنها چون شاهنامه و تواریخ اسلامی دربردارنده نگاه و رویکرد خاص ساسانیان به اشکانیان است؛ بنابراین، مهمّ‌ّترین منابع برای دستیابی به متاخرترین گزارش‌های ساسانی درباره تاریخ اشکانیان، نوشته‌های مورخان اسلامی سده سوم تا پنجم هجری است که مطالب خود را از خدای‌نامه‌ها و دیگر نوشته‌های تاریخی ساسانیان متاخر گرفته‌اند. در این منابع، ساسانیان نگاه دوگانه و متناقضی به اشکانیان دارند؛ از یک سو، مطابق اندیشه سیاسی ایران باستان و سنت‌های شاهی، اشکانیان در سلسله انساب شاهان اسطوره‌ای ایران قرارمی‌گیرند که به علت دراختیارداشتن مرکزیت ایران، شایستگی تصاحب قدرت سیاسی را به دست آورده بودند؛ از سوی دیگر، نوع حکومت و نگرش دینی آ‌نها در این منابع، موردنکوهش و مذمت قرارگرفته است. این در حالی است که مطابق شواهد و نشانه‌های بسیار، در قرون پایانی حکومت ساسانی، خاندان‌های مهمّ اشکانی به‌عنوان صاحب‌منصبان بلندپایه کشوری و لشکری حضور دارند و منشا خدمات مهمّ قرارمی‌گیرند. پژوهش حاضر در پی آن است که با رویکردی توصیفیتحلیلی به روایت‌های موجود، نگاه دوگانه و متناقض ساسانیان را درباره اشکانیان تحلیل کند. نتایج نشان می‌دهد که جعل و تحریف وقایع تاریخ اشکانیان و خلق تضاد و تقابل شدید و اغراق‌آمیز میان ماهیت دو نظام حکومتی اشکانی و ساسانی در منابع تاریخ نگارانه عصر ساسانی، معلول جریان تاریخ‌نگاری ساسانیان در قرون پایانی حکومتشان است.

An Analysis of the Dual and Paradoxical View on the Parthians in the Sassanid Sources (National Narrations and Islamic Chronicles)

KhwadāyNāmags are the result of the Sassanid Empire chronicling during the last centuries of their government. Although the genuine KhwadāyNāmags have been demolished, but the resources derived from them, such as the Shahnameh and the Islamic chronicles, show the Sassanid approach to the Parthians. So, to obtain the latest reports of the Sassanid era about the Parthians’ history, it can be said that the most important sources are the works of Islamic historians who lived between the third to the fifth Hijri centuries and used the KhwadāyNāmags and other historical records produced in the mentioned era. The dual and paradoxical view of the Sasanians about the Parthians is distinguishable in these sources; on the one hand, according to the ancient Iranian political thoughts and the kingdom traditions, the Parthians stood in the genealogic dynasty of Iran’s mythical kings, who had deserved to take the political power due to the possession of power in central Iran,  and, the type of their government and their religious attitude have been criticized and denounced in these resources, on the other hand. According to many evidences, however, in the late centuries of the Sassanid rule, the famous Parthian families were among the highranking civil and military officials who provided important services. Through a descriptiveanalytic approach to remaining narratives, the present study is to analyze the dual and paradoxical viewpoint of the Sassanians about the Parthians. The results show that the falsification and distortion of the Parthian history events and what can be recognized as an exaggerated and extreme confrontation between the natures of these governmental systems in Sassanian history are because of the chronicling manners the Sassanians used during the last centuries of their rule.