سیاست اقتصادی صفویه و تاثیر آن بر سقوط دولت

در زمینۀ بررسی سقوط نظام‌های حکومتی تاریخ ایران عهد اسلامی، یکی از دلایل متعددی که از سوی پژوهندگان مطرح شده، علل و عوامل اقتصادی است که در برخی پژوهش های نویسندگان معاصر با هدف بررسی ریشه های اقتصادی انحطاط و برافتادن حکومت ها دنبال می‌شود. درباره عوامل زوال و سقوط حکومت صفویه (1135907ه.ق) نیز تامل در چگونگی تغییرات زیان بار اقتصادی از میانۀ سدۀ 11 هجری قمری/ 17 میلادی، می‌تواند به روشن شدن علل سقوط این حکومت و نیز باورهای نادرست درباره توسعه اقتصادی در سرتاسر دوره صفوی کمک کند. این مقاله می کوشد تا به شیوۀ تحقیقات نظری، با استناد به منابع نوشتاری معتبر، از ضعف ساختارهای بنیادین اقتصاد ایران در اواخر عصر صفوی و نقش عوامل متعددی نظیر انحصارگرایی دولتی، کاهش عواید ترانزیت کالا، ناهمگونی توان تجارت خارجی، بی توجهی به بهینه سازی کشاورزی و... و تاثیر آن بر زوال نظام سیاسی سخن به میان آورد. نتیجۀ به دست آمده مشخص می‌کند که چگونه عوامل متعدد داخلی همچون انحصارطلبی دولت و ضعف برنامه ریزی اقتصادی و نیز مشکلات حاصل از جنگ و بی‌سامانی از یک سو و عوامل خارجی همانند افزایش توان مالی و تجاری رقیبان خارجی و آسیب های ناشی از تحدید نظارت و تهدید مرزها ، به فروپاشی  ساختار اقتصادی ایران و سپس سقوط دولت صفویه منجر شد.

The Safavids’ Economic Policy and its Impact on the Collapse of the State

Economic factors are among the many reasons that researchers consider as the causes of the collapse of Iranian governments during the Islamic era, what are being studies in the researches of contemporary scholars who want to recognize the economic roots of decadence and fall of them. A review on harmful economic changes occurred in the period of Safavids ruling in the mid17th century can help us to clarify the causes of their fall and to find out the false beliefs about economic development throughout the Safavid period. On the basis of reliable written resources and through theoretical researches, it has been tried in present study to mention the weakness of Iran’s fundamental structures during the period of Safavids and the effect of several factors such as governmental monopoly, reduction of revenues in goods transit, the heterogeneity of foreign trade capability, neglecting of agricultural optimization, etc. on the decline of the political system. The results show how various internal factors, such as: the government monopoly, and its weakness in economic planning, and the problems caused by war and instability, on one hand, and external factors such as: financial and commercial increasing of foreign competitors’ capability and damages caused by reduced surveillance and increased border threats led to the collapse of Iran’s economic structure and then the fall of the Safavid government.